Other Dances

Online programma­boek

Inhoud

Credits

Credits

The Chairman Dances

Choreografie
Ted Brandsen
Muziek
John Adams – The Chairman Dances*
Kostuumontwerp
François-Noël Cherpin
Lichtontwerp
Wijnand van der Horst
Balletmeester
Larisa Lezhnina

Wereldpremière bij Het Nationale Ballet
16 september 2023, Nationale Opera & Ballet, Amsterdam

Tijdsduur
circa 12 minuten

* Music Published / Licensed by © Schirmer, New York / Albersen Verhuur B.V., ’s-Gravenhage

Trio Kagel

Choreografie
Alexei Ratmansky
Muziek
Mauricio Kagel – Rrrrrrr… (1980/1981), vier delen uit Acht Orgelstücke, in een arrangement voor solo-accordeon
Accordeon
Vincent van Amsterdam
Kostuumontwerp en toneelbeeld
Keso Dekker
Lichtontwerp
Wijnand van der Horst
Balletmeester
Judy Maelor Thomas

Wereldpremière bij Het Nationale Ballet 
12 juni 2025, Nationale Opera & Ballet, Amsterdam

Tijdsduur
circa 11 minuten

Solo

Choreografie
Hans van Manen
Muziek
Johann Sebastian Bach – Partita nr. 1 in B-mineur voor soloviool, BWV 1002 (1720): Courante - Double (presto)
Decor- en kostuumontwerp
Keso Dekker
Lichtontwerp
Joop Caboort
Balletmeester
Rachel Beaujean

Wereldpremière
16 januari 1997, Nederlands Dans Theater (NDT 2), Lucent Danstheater, Den Haag
Première bij Het Nationale Ballet
4 november 2005, Nationale Opera & Ballet, Amsterdam

Tijdsduur
circa 6 minuten

Other Dances

Choreografie
Jerome Robbins
Muziek
Frédéric Chopin – Mazurka in A-mineur, Op. 17, nr. 4; Mazurka in B-majeur, Op. 41, nr. 3; Wals in As-majeur, Op. 64, nr. 3; Mazurka in F-mineur, Op. 63, nr. 2; Mazurka in D-majeur, Op. 33, nr. 2
Piano
Ryoko Kondo
Kostuumontwerp
Santo Loquasto
Lichtontwerp
Jennifer Tipton, gerecreëerd door Kevin Briard
Instudering
Isabelle Guérin
Balletmeester
Guillaume Graffin

Wereldpremière
9 mei 1976, Metropolitan Opera House, New York
Première bij Het Nationale Ballet
12 juni 2025, Nationale Opera & Ballet, Amsterdam

Tijdsduur
circa 18 minuten

De titel van deze reeks dansen verwijst naar hun verwantschap met Jerome Robbins’ Dances at a Gathering. Er was zoveel muziek van Chopin waarop Mr. Robbins graag wilde choreograferen dat hij de kans aangreep om deze Other Dances te maken voor Miss Makarova en Mr. Baryshnikov, op een wals en vier mazurka’s.

Other Dances is uitgevoerd met toestemming van The Robbins Rights Trust, middels speciale afspraken met Music Theatre International (MTI), mtishows.com

The Four Seasons

Choreografie
David Dawson
Muziek
Max Richter – The Four Seasons (2012), hercompositie van Antonio Vivaldi’s De vier jaargetijden*
Vioolsolo
Isabelle van Keulen
Decorontwerp
Eno Henze
Kostuumontwerp
Yumiko Takeshima
Lichtontwerp
Bert Dalhuysen
Instudering
Rebecca Gladstone, Christiane Marchant, Courtney Richardson
Balletmeester
Sandrine Leroy
Wereldpremière
10 maart 2018, Semperoper Ballett, Dresden
Première bij Het Nationale Ballet
15 juni 2021, Nationale Opera & Ballet, Amsterdam

Tijdsduur
circa 48 minuten

The Four Seasons is een productie van de Semperoper Dresden. Als onderdeel van de samenwerking tussen de Semperoper Dresden en Nationale Opera & Ballet is het toneelontwerp voor The Four Seasons geproduceerd in de ateliers van Nationale Opera & Ballet in Amsterdam. De kostuums zijn vervaardigd in de ateliers van het Sächsisches Staatstheater – Semperoper Dresden.

* Music Published / Licensed by: © Mute Song, Londen / Albersen Verhuur B.V., ’s-Gravenhage

Muzikale begeleiding
Het Balletorkest
Dirigent
Koen Kessels
Assistent-dirigent
Marco Orazio Vallone
Toneeltechniek, belichting, geluid, vervaardiging decors en kostuums en kap en grime
De Techniek Nationale Opera & Ballet
Productieleider
Anu Viheriäranta
Voostellingsleiders
Kees Prince, Wolfgang Tietze
Eerste toneelmeester
Wim Kuijper
Productievoorbereider
Sieger Kotterer
Lichtsupervisor
Wijnand van der Horst
Eerste belichter
Angela Leuthold
Volgspotters
Panos Mitsopoulos, Carola Robert, Anton Shirkin, Marleen van Veen
Coördinator volgspotters
Ariane Kamminga
Geluidstechnici
David te Marvelde, Raymond Roggekamp
Vervaardiging kostuums The Chairman Dances
Martine Douma
Vervaardiging kostuums The Four Seasons
Kostuumafdeling Het Nationale Ballet in samenwerking met Martine Douma en het Semperoper Ballett
Kostuumsupervisor
Eddie Grundy
Eerste kleder
Andrei Brejs
Inleidingen
Lin van Ellinckhuijsen, Schwantje Schäuble

Totale voorstellingsduur
circa 2 uur en 15 minuten, inclusief 1 pauze

Deze productie is in het kader van het Holland Festival 2025

Castlijst

Lees meer
The Chairman Dances (2023)
The Chairman Dances (2023) | Foto: Marc Haegeman

The Chairman Dances

The Chairman Dances is het tweede werk dat Ted Brandsen maakte op het gelijknamige muziekstuk van de Amerikaanse componist John Adams, nadat hij de muziek in 1998 al gebruikte voor een gelegenheidswerk voor West Australian Ballet. Dat de compositie – oorspronkelijk een onderdeel van Adams’ opera Nixon in China – hem meer dan vijfentwintig later nog altijd aanspreekt, komt volgens Brandsen onder meer door ‘de enorme vaart die erin zit’.

The Chairman Dances

The Chairman Dances is het tweede werk dat Ted Brandsen maakte op het gelijknamige muziekstuk van de Amerikaanse componist John Adams, nadat hij de muziek in 1998 al gebruikte voor een gelegenheidswerk voor West Australian Ballet. Dat de compositie – oorspronkelijk een onderdeel van Adams’ opera Nixon in China – hem meer dan vijfentwintig later nog altijd aanspreekt, komt volgens Brandsen onder meer door ‘de enorme vaart die erin zit’. Het opzwepende karakter van de muziek wordt weerspiegeld in zijn choreografie, een wervelend groepswerk voor negen koppels. De dansers zwieren om hun eigen as, rond hun partner en tussen de andere dansers door, waarbij ze afwisselend samendrommen en in heldere lijnen uit elkaar bewegen. Reeksen grote, elegante armbewegingen worden doorvlochten met korte energieke uitspattingen, met de muziek als een leidende partner door wie de achttien dansers zich maar al te graag laten meevoeren.

Overeenkomstig de ondertitel van Adams’ werk – ‘Foxtrot for Orchestra’ – verwijst ook Brandsen naar de ballroomdans. Niet alleen door ballroompassen in de choreografie te verwerken, maar ook door af en toe individuen te laten losbreken uit het ensemble. “Alsof ze, net als bij ballroom, even in de spotlight dansen en de rest ruimte voor hen maakt”, aldus de choreograaf. 

Het toneelbeeld van The Chairman Dances wordt bepaald door de uniseks, witte kostuums van François-Noël Cherpin, Brandsens vaste ontwerper. Alle dansers – mannen en vrouwen – dragen dezelfde jurken met vederlichte transparante rokken, die de zwierigheid en schwung van de choreografie versterken. Hoewel de kostuums wellicht enigszins doen denken aan die in de witte aktes uit klassieke balletten – NRC-journalist Francine van der Wiel omschreef het werk als een eenentwintigste-eeuws antwoord op de Wili’s uit het romantische ballet Giselle – blijft Brandsen zelf weg van deze associatie. Hij omschrijft The Chairman Dances simpelweg als ‘een viering van menselijke kracht en levenslust, en van de vreugde die dans en muziek ons daarbij kunnen brengen’. 

Brandsen maakte The Chairman Dances oorspronkelijk voor het programma Celebrate, waarmee Het Nationale Ballet zijn seizoen 2022 – 2023 zou openen. Maar toen Celebrate – naar aanleiding van de Russische invasie van Oekraïne – plaatsmaakte voor een triple bill met de titel Shadows, vond hij het vreugdevolle werk dat hij in gedachten had niet meer passend. The Chairman Dances werd vervangen door Kurt Joos’ De Groene Tafel en ging uiteindelijk pas een jaar later in première, als onderdeel van het programma Four Temperaments. 

Tekst: Rosalie Overing

Biografieën

Artistieke team The Chairman Dances

Anna Tsygankova - repetitie Trio Kagel (2025)
Anna Tsygankova - repetitie Trio Kagel (2025) | Foto: Altin Kaftira

Trio Kagel

“Heel intuïtief.” Zo maakt topchoreograaf Alexei Ratmansky naar eigen zeggen de keuzes die aan de basis van een nieuw werk liggen. “Voor mijn creatie voor Other Dances wist ik met welke dansers ik wilde werken en ik wist dat het een kort werk zou worden. Daarna begint dan de zoektocht naar de juiste muziek en daarbij moet als het ware een klik ontstaan.”

Trio Kagel

“Heel intuïtief.” Zo maakt topchoreograaf Alexei Ratmansky naar eigen zeggen de keuzes die aan de basis van een nieuw werk liggen. “Voor mijn creatie voor Other Dances wist ik met welke dansers ik wilde werken en ik wist dat het een kort werk zou worden. Daarna begint dan de zoektocht naar de juiste muziek en daarbij moet als het ware een klik ontstaan.” Dit keer was het zijn 27-jarige zoon en componist Vasily, die daarvoor zorgde. “Hij had mij een playlist gestuurd met muziek waarnaar hij mij wilde laten luisteren. En daarop stonden ook enkele stukken uit Mauricio Kagels Rrrrrrr..., een 41 delen tellend muziekwerk dat mij altijd al intrigeerde. Oorspronkelijk zijn die stukken voor orgel gecomponeerd, maar Vasily stuurde ze mij in een bewerking voor soloaccordeon en ik werd meteen getroffen door de kracht ervan, de enorme eigenheid en het theatrale karakter. Het geluid van de accordeon zorgt voor een heel specifieke sfeer, die mij zowel deed denken aan straattheater en de uitbundigheid van het nachtleven als aan popachtige figuren, als in een marionettentheater.”

De nieuwe choreografie, Trio Kagel, vertelt aldus Ratmansky geen verhaal. “Het is puur theater.” Al is hij daar, bij aanvang van het repetitieproces, nog niet honderd procent zeker van. “Er kunnen altijd momenten in sluipen die mogelijk iets suggereren, maar dat is op dit moment niet mijn intentie. Deze choreografie gaat simpelweg over hoe ik reageer op de dag en op de dansers.” Dat hij daarbij niet voor een duet, maar voor een trio (met in de eerste cast Anna Tsygankova, Giorgi Potskhishvili en Kira Hilli) heeft gekozen, heeft een vergelijkbare reden als bij Hans van Manens Solo: “Ik heb nogal de neiging om fysiek flink uitdagende passen en frasen te verzinnen en in combinatie met de muziek zou het stuk, met tien minuten, gewoon te intens en uitputtend worden voor twee dansers. Dus ik voeg een derde danser toe om hen allen zo nu en dan een adempauze te gunnen. Bovendien: wanneer je twee personen op het toneel zet, heb je vanzelf al een verhaal, maar met drie dansers krijg je als het ware een full-length ballet in tien minuten.”

Accordeonist Vincent van Amsterdam (recent onderscheiden met de Nederlandse Muziekprijs) fungeert daarbij volgens Ratmansky als een vierde personage. “Er zit bijna iets provocatiefs in het combineren van accordeongeluid met klassieke-balletpassen. De muziek is zó rijk, je luistert echt naar een karakter.”

Trio Kagel is het eerste werk dat Ratmansky maakt in zijn nieuwe functie als Associate Artist van Het Nationale Ballet. “Dat is spannend, maar aan de andere kant: ik kom hier inmiddels al vele jaren, voel me hier thuis en kijk er steeds weer naar uit om met de dansers te werken. Ze voeren de passen nooit zomaar uit, maar geven er, als volwaardige artiesten, altijd een eigen invulling aan.”

Tekst: Astrid van Leeuwen

Biografieën

Artistieke team Trio Kagel

Edo Wijnen - Solo (2020)
Edo Wijnen - Solo (2020) | Foto: Hans Gerritsen

Solo

Een meesterwerk in zeven minuten – dat is Hans van Manens Solo. Van Manen creëerde de choreografie in 1997 voor drie dansers van NDT 2, de juniorengroep van Nederlands Dans Theater. Voor drie dansers omdat, zo verklaarde de choreograaf destijds, Bachs Vioolpartita vanwege haar moordende tempo niet door één mens te dansen is.

Een meesterwerk in zeven minuten – dat is Hans van Manens Solo. Van Manen creëerde de choreografie in 1997 voor drie dansers van NDT 2, de juniorengroep van Nederlands Dans Theater. Voor drie dansers omdat, zo verklaarde de choreograaf destijds, Bachs Vioolpartita vanwege haar moordende tempo niet door één mens te dansen is.

“Het was een van de meest opwindende creatieprocessen ooit.” Zo herinnert de oorspronkelijke cast zich de totstandkoming van Van Manens ‘solo voor drie’. “Hans werkte telkens met een van ons en als die uitgeput de studio verliet, mocht de volgende komen”, zegt voormalig NDT-danser Patrick Marin. “Zelf gíng hij maar door en deed daarbij, ondanks zijn leeftijd, alles voor. Draaien, springen, over de grond rollen. En… hij vond het zálig. Je zag gewoon dat hij in een soort creatietrance zat. Achteraf moet hij volledig stuk zijn geweest, maar hij liet dat nooit merken.” 

Klein is Solo alleen in tijdsduur. In elk ander opzicht is het een grootse choreografie – een weergaloze demonstratie van dynamiek, schoonheid, technische virtuositeit, bravoure en, last but not least, aanstekelijk dansplezier. Solo spettert, sputtert en swingt, en sleept je als toeschouwer mee in een ongelooflijke vaart en opwinding. Daarbij weet de choreograaf een prachtig portret te schetsen van een (van energie bijna uit zijn vel barstende) man die met zichzelf en de wereld in gesprek is, met de drie dansers als belichaming van de verschillende facetten of ‘kleuren’ van de man. Hoewel het waarschijnlijk even plausibel is om te beweren dat Solo gaat over drie jongens die elkaar pushen, uitdagen, en dat alleen maar op deze wervelende manier kunnen omdat ze sterk met elkaar verbonden zijn en elkaar goed aanvullen. 

Met zijn choreografie werpt Van Manen ook een nieuw licht op Bachs Eerste Vioolpartita. Voormalig NDT-danser Václav Kunes zegt hierover: “Hans heeft, met Solo, een extra laag aan de muziek van Bach toegevoegd. Hij heeft zo veel details, nuances en overgangen die in de partituur verscholen zitten, zichtbaar gemaakt. Daarbij heeft hij ons doen inzien dat je de stops en stiltes in de muziek moet vinden, want alleen dan kun je de enorme snelheid van de compositie aan.” “Hans gebruikte Bach niet”, vult oud-collega Jo Kanamori aan, “hij vóelde Bach.”

Tekst: Astrid van Leeuwen

Biografieën

Artistieke team Solo

Mikhail Baryshnikov en Jerome Robbins - repetitie Other Dances (1976)
Mikhail Baryshnikov en Jerome Robbins - repetitie Other Dances (1976) | Foto: Martha Swope

Other Dances

De Amerikaanse choreograaf Jerome Robbins (1918-1998) was even succesvol en gevierd in de balletwereld als op Broadway (met onder meer twee Oscars voor West Side Story tot gevolg). In 1976 creëerde hij Other Dances voor een benefietgala voor de The New York Public Library for the Performing Arts. Hij koos daarbij voor twee Russische balletsterren die hij zeer bewonderde: Natalia Makarova en Mikhail Baryshnikov, die in respectievelijk 1970 en 1974 tijdens een tournee van het Kirov Ballet (nu Marijinski Ballet) waren overgelopen naar het Westen.

Other Dances

De Amerikaanse choreograaf Jerome Robbins (1918-1998) was even succesvol en gevierd in de balletwereld als op Broadway (met onder meer twee Oscars voor West Side Story tot gevolg). In 1976 creëerde hij Other Dances voor een benefietgala voor de The New York Public Library for the Performing Arts. Hij koos daarbij voor twee Russische balletsterren die hij zeer bewonderde: Natalia Makarova en Mikhail Baryshnikov, die in respectievelijk 1970 en 1974 tijdens een tournee van het Kirov Ballet (nu Marijinski Ballet) waren overgelopen naar het Westen. Other Dances was bedoeld als een gelegenheidswerk – én als een huwelijkscadeau aan Makarova – maar het duet had zó’n succes dat zowel American Ballet Theatre als New York City Ballet het nog datzelfde jaar op het repertoire nam. Na een uitvoering in Londen, in 1977, schreef de recensent van Dance and Dancers dat hij volmaakt gelukkig zou zijn wanneer hij beide dansers de rest van zijn verdere leven elke avond in dit werk zou kunnen zien.

Robbins koos voor Other Dances vier mazurka’s en een wals van Frédéric Chopin, wiens pianocomposities hem al diverse malen eerder hadden geïnspireerd. De choreografie vertelt geen verhaal, maar is vooral een sferische vertaling van Chopins muziek, inclusief de daarin duidelijk hoorbare Slavische elementen. Hoewel Robbins de structuur van een klassieke pas de deux volgt – entree en adagio voor beide dansers, variaties voor de man en vrouw en een afsluitend, gezamenlijk coda –, is de bewegingstaal in Other Dances veel losser en romantischer, in stemming variërend van vreugdevol tot weemoedig. In haar memoires schreef Makarova: “Het lichaam lijkt in Other Dances een sjaal van valenciennekant te weven... de aarzelingen, de subtiele nuances, dat fijnzinnige begrip van beweging dat voor mij het kostbaarste kenmerk van het romantische ballet, of liever van elk ballet is.” Hoewel de choreografie ontspannen en harmonieus oogt, zijn de telling en muzikaliteit, zoals altijd bij Robbins, uitermate precies. Bovendien is het, aldus Baryshnikov: “Moeilijker om bij zo’n lange pas de deux (twintig minuten – red.) ontspannen op het podium te staan en een kalme, zachtaardige spanningsboog te creëren dan om virtuoze, wervelende passen uit te voeren.” 

Other Dances is sinds de première door veel beroemde danskoppels uitgevoerd, waarbij het duet – zoals Robbins graag wilde – steeds een andere lading kreeg. Dat Het Nationale Ballet de choreografie juist nu op het repertoire neemt, is, aldus artistiek directeur Ted Brandsen, geen toeval: “Ons gezelschap beschikt momenteel over diverse solistenkoppels voor wie dit bijzondere werk niet alleen een prachtig cadeau is, maar die er – door hun enorme talent en vakmanschap – voor het publiek ook echt een cadeau van kunnen maken.” 

Tekst: Astrid van Leeuwen

Biografieën

Artistieke team Other Dances

Yuanyuan Zhang en Jakob Feyferlik - The Four Seasons (2022)
Yuanyuan Zhang en Jakob Feyferlik - The Four Seasons (2022) | Foto: Michel Schnater

The Four Seasons

Voor zijn meesterwerk The Four Seasons – een coproductie van het Semperoper Ballett in Dresden en Het Nationale Ballet – liet de Britse choreograaf David Dawson zich inspireren door Max Richters sferische hercompositie van Vivaldi’s De vier jaargetijden, en door gedichten van Nayyirah Waheed. Het resultaat is een wervelend ballet van een, aldus een recensent, sublieme schoonheid, waarin Dawson alle elementen van zijn unieke kunstenaarschap samenbalt: lyriek, emotie en een streven naar het extatische, in combinatie met een bewegingstaal die vaak grenst aan het fysiek onmogelijke.

The Four Seasons

Voor zijn meesterwerk The Four Seasons – een coproductie van het Semperoper Ballett in Dresden en Het Nationale Ballet – liet de Britse choreograaf David Dawson zich inspireren door Max Richters sferische hercompositie van Vivaldi’s De vier jaargetijden, en door gedichten van Nayyirah Waheed. Het resultaat is een wervelend ballet van een, aldus een recensent, sublieme schoonheid, waarin Dawson alle elementen van zijn unieke kunstenaarschap samenbalt: lyriek, emotie en een streven naar het extatische, in combinatie met een bewegingstaal die vaak grenst aan het fysiek onmogelijke.

In zijn dertiendelige choreografie voor drie koppels en een ensemble van tien dansers onderzoekt Dawson de levenscycli van de mens en de natuur. “Ik associeer de wisseling van de seizoenen altijd met de reis van het leven – van geboorte tot dood, begin en einde, en daartussenin alles wat menselijk is: vreugde, liefde, angst en verlies. Het frisse groen van de lente en de kale takken van de winter roepen direct emoties op. En zelfs wanneer iets eindigt, staat er tegelijkertijd weer iets op het punt om te beginnen. Dat vind ik inspirerend, want het betekent dat er sprake is van hoop.”

Zijn ballet kan, aldus Dawson, ervaren worden als een brug tussen het verleden en het heden, of als een antwoord vanuit de toekomst aan het verleden. “De focus ligt daarbij altijd op de mens, die zich bevindt in een staat van constante beweging, en op het creëren van tijdloze momenten binnen de steeds veranderende dimensies van perceptie, energie en mogelijkheden – tussen leven en dood, altijd wetend en nooit wetend.”

In Max Richters hercompositie van Vivaldi’s De vier jaargetijden vond Dawson gelijkenissen met zijn eigen denkbeelden en werkwijze. “Beide gaan over het overbruggen van tijd. Bij Richters compositie heb je bij vlagen de illusie dat je naar het origineel van Vivaldi luistert, maar tegelijkertijd is de muziek ook modern en actueel. Dat is precies wat ik ook probeer te doen met dans. Ik werk vanuit de klassiek ballettechniek, maar neem het publiek ondertussen mee op een nieuwe, nog onbekende reis.”

De vier seizoenen worden door decorontwerper Eno Henze verbeeld met vier geometrische podiumelementen, als metaforen voor het ontwaken, bloeien, vervallen en ten slotte het eindigen van het leven – waarna deze cyclus van de seizoenen en het bestaan weer van voren af aan begint.

Lees het interview met vioolsolist Isabelle van Keulen over het muziekstuk The Four Seasons

Biografieën

Artistieke team The Four Seasons

Biografie

Dirigent

Programmaboek (pdf)

Hoofdsponsor Nationale Opera & Ballet

Houthoff