De geschiedenis van Het Nationale Ballet

Het Nationale Ballet ontstaat op 31 augustus 1961 uit een fusie van het Nederlands Ballet (o.l.v. Sonia Gaskell) en het Amsterdams Ballet (o.l.v. Mascha ter Weeme) en telt bij zijn oprichting 89 dansers. Gaskell neemt de functie van artistiek leider op zich, Ter Weeme wordt belast met de deelname van het gezelschap aan de producties van De Nederlandse Operastichting.

Rudi van Dantzig en Robert Kaesen worden beiden benoemd tot huischoreograaf.

Op 16 september vindt de eerste voorstelling plaats in de Stadsschouwburg Amsterdam (nu ITA), waar het gezelschap vanaf dan is gehuisvest.

Vanaf de start heeft Het Nationale Ballet twee zwarte eerste solisten, Sylvester Campbell en Billy Wilson, een unicum in die tijd. Al snel volgen ook andere zwarte solisten als Benjamin Feliksdal (ook al vanaf de start bij de groep) en Raven Wilkinson.

Mascha ter Weeme vertrekt, na een lang ziekteverlof wordt ze op non-actief gesteld. Vanaf dat moment is de artistieke leiding volledig in handen van Sonia Gaskell.

Gaskell (zelf van Russische afkomst) haalt de Russische balletmeester Natalja Orlovskaja naar Nederland, ze vindt het belangrijk dat de dansers getraind worden in de Sovjet-Russische balletstijl.

Eerste soliste Marianne Hilarides moet het gezelschap na een conflict met Gaskell verlaten. Hilarides geldt als een van de grootste talenten van haar generatie, ook wel aangeduid als de eerste prima ballerina van Nederlandse bodem.

Op negentienjarige leeftijd wordt Olga de Haas (1944-1978) bevorderd tot eerste soliste. De sterbelofte en publiekslieveling groeit uit tot een legendarische Nederlandse danseres.

Rudi van Dantzig en Robert Kaesen treden toe tot de artistieke directie van Het Nationale Ballet, naast Sonia Gaskell.

Het twintigjarig jubileum van Gaskell als artistiek leider (de voorlopers van Het Nationale Ballet meegerekend) wordt gevierd met een huldigingsvoorstelling, waarbij zij benoemd wordt tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Naast muzikaal directeur André Presser (al sinds de oprichting aan het gezelschap verbonden) komt Hans Vonk in dienst als tweede dirigent, een functie die hij vier jaar lang zal uitoefenen.

De Russische sterdanser Rudolf Nureyev danst zijn eerste gastoptredens met Het Nationale Ballet, in de Grand Pas de Deux uit De Notenkraker (met de Franse étoile Noëlla Pontois), in Giselle (met Olga de Haas) en - op nadrukkelijk eigen verzoek - in Van Dantzigs Monument voor een gestorven jongen. Nureyevs verbintenis met Het Nationale Ballet, die tot ver in de jaren 70 zal voortduren, bezorgt het gezelschap internationale faam.

Rudi van Dantzig wordt benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Olga de Haas bereikt de finale van het Internationale Balletconcours in Moskou en krijgt voor haar optreden een eervolle vermelding.

Onder de titel 'Jongeren in beweging' geeft het gezelschap voor het eerst een serie voorstellingen voor een jong publiek, uitgevoerd door de jonge dansers in de groep, die hiermee podiumervaring kunnen opdoen.

Na haar eerdere vertrek volgt nu het officiële, grootse afscheid van Sonia Gaskell, waarbij 'Mevrouw' - zoals de dansers haar noemden - wordt onderscheiden met de Zilveren Medaille van de stad Amsterdam.

De Britse prima ballerina Margot Fonteyn treedt voor het eerst op met Het Nationale Ballet, als partner van Rudolf Nureyev in Giselle. Andersom is het gezelschap voor het eerst - met groot succes - in Londen te zien, waar het zeven voorstellingen geeft, met Nureyev als gastsolist.

Artistiek leider Robert Kaesen vertrekt, aanvankelijk tijdelijk om enkele shows voor de Beierse televisie te choreograferen, maar hij keert niet meer terug. Zijn plaats wordt gedurende korte tijd ingenomen door de Amerikaanse pedagoog en choreograaf Benjamin Harkarvy, die eerder ook Nederlands Dans Theater leidde.

Voor het eerst treedt Het Nationale Ballet op in Parijs, tijdens het internationale dansfestival in Théâtre des Champs Elysées. De eerste avond, vooral bezocht door genodigden uit de 'high society', leidt tot een schandaal vanwege de - aldus een geschokte verslaggever - zo goed als naakte dansers in Van Dantzigs Epitaaf en de inderdaad naakte 'Apollo's' in diens nieuwe creatie Onderweg.

Na het vertrek van Benjamin Harkarvy stemt Rudi van Dantzig erin toe voortaan enig artistiek leider te zijn. Hij bekleedt deze functie 20 jaar lang, tot 1991.

Na de Doornroosje-versie van Conrad Drzewiecki uit 1968 brengt het gezelschap een tweede Schone Slaapster-productie uit, in een instudering van balletmeester Roland Casenave, die zich hiervoor baseerde op de versie die Bronislava Nijinska en Robert Helpmann in 1960 maakten voor het legendarische Grand Ballet du Marquis de Cuevas. De premièrevoorstelling wordt gedanst door Radius en Ebbelaar. "Radius als de uiterst virtuoze Aurora, lichtvoetig, zuiver van lijn en vol ritmische precisie; Ebbelaar groots in kracht en expressie", schrijft De Telegraaf.

Voor het eerst stelt het gezelschap een choreologist aan, Wendy Vincent Smith, die met behulp van Benesh-notatie, een speciaal voor dans ontwikkeld notatiesysteem, de choreografieën voortaan op schrift vastlegt.

Om het tekort aan bekwame mannelijke, Nederlandse dansers aan te pakken start Het Nationale Ballet met een eigen opleidingscursus voor jongens tussen de 15 en 19 jaar, onder leiding van balletmeester Ivan Kramar. Helaas wordt de cursus al na een seizoen gestaakt wegens gebrek aan belangstelling.

Met ingang van dit seizoen is Hans van Manen de tweede huischoreograaf van Het Nationale Ballet, naast artistiek leider Rudi van Dantzig.

Op 9 juli 1974 overlijdt Sonia Gaskell in Parijs, waar ze sinds haar afscheid van Het Nationale Ballet woonde. De van oorsprong Russische Gaskell is van cruciaal belang geweest voor de opbouw van het ballet in Nederland na de Tweede Wereldoorlog, zowel in haar rol als balletpedagoog (van veel later bekende dansers) als in haar rol als oprichter en artistiek leider van achtereenvolgens Ballet Recital I, Ballet Recital II, Nederlands Ballet en Het Nationale Ballet. 

In een nota aan zijn subsidiegevers dringt Het Nationale Ballet aan op bespoediging van de bouw van een nieuw theater voor opera en ballet. Er zijn op dat moment plannen voor een 'muziektheater' op de plaats van het oude RAI-gebouw in de Ferdinand Bolstraat. Het zal nog 12 jaar duren voordat Het Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet) zijn deuren opent aan het Waterlooplein.

Solisten Alexandra Radius en Han Ebbelaar worden - tijdens een tournee naar Canada (zie hieronder) - benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Hans van Manen ontvangt de Prijs van de Kring van Nederlandse Theatercritici. 

Het gezelschap maakt een tournee van een maand naar Brazilië (19 voorstellingen in Belo Horizonte, São Paulo en Rio de Janeiro) en Canada (5 voorstellingen in Ottawa en Toronto). 

Eerste soliste Alexandra Radius groeit uit tot een van de vaste partners van de Russische sterdanser Rudolf Nureyev. Hun optredens in Nederland en hun gastoptredens in het buitenland, in vooral de pas de deux uit Le Corsaire en de derde akte van La Bayadère, worden bejubeld. Bij Het Nationale Ballet creëert Van Dantzig Blown in a Gentle Wind voor Nureyev. 

Toer van Schayk wordt benoemd tot huischoreograaf, naast Rudi van Dantzig en Hans van Manen. De 'Drie Van’s' blijken in de jaren 70 en 80 een artistieke goudmijn: Het Nationale Ballet maakt internationaal furore met hun gedurfde hedendaagse creaties.

In november 1976 maakt het gezelschap zijn Amerikaanse debuut in het Minskoff Theatre op Broadway, New York, ter gelegenheid van de 200ste verjaardag van de Verenigde Staten. De toonaangevende Amerikaanse danscriticus Clive Barnes schrijft in The New York Times: "Most national companies are very safe and play secure. The Dutch do not. They are perfectly prepared to be outrageous and do not care if they outrage (..) The company is a strong one, and its refreshingly irreverent approach to classic ballet is extraordiniarily welcome."

Voor het eerst brengt Het Nationale Ballet een educatief programma uit: In het Voetspoor van de Dans, samengesteld door Toer van Schayk, die het programma ook presenteert. Voor de pauze wordt - tekstueel, met dia- en filmprojectie en gedanste fragmenten - een overzicht gegeven van de geschiedenis van de dans. Na de pauze worden Van Dantzigs Nachteiland en Ogenblikken en Van Manens Kwintet integraal gedanst door een jonge generatie dansers. 

Karakterdanser Johan Mittertreiner viert zijn 40-jarig dansjubileum, een unicum. Tijdens zijn jubileumvoorstelling is hij te zien in een voor hem gecreëerde rol in Toer van Schayks nieuwe ballet Jeux.

Na een eerder vergelijkbaar, incidenteel initiatief start Het Nationale Ballet nu op jaarlijkse basis met een choreografieworkshop, waarbij dansers van het gezelschap de kans krijgen om hun talenten als choreograaf te onderzoeken en te ontwikkelen. Aan deze eerste editie nemen acht dansers/choreografen deel.

Na eerder al als gastdirigent met Het Nationale Ballet te hebben gewerkt, wordt Adam Gatehouse dit seizoen benoemd tot vaste dirigent en muzikaal leider. Hij zal deze functie tot 1988 bekleden. 

Behalve tournees naar o.a. (opnieuw) New York en Londen (beide met Nureyev als gastsolist) treedt het gezelschap voor het eerst ook op in het Herodes Atticus Theater in Athene, het beroemde openluchttheater aan de voet van de Acropolis.

Tijdens een tournee naar de Duitse Bondsrepubliek vervangt de jonge Amerikaanse danser Clint Farha een geblesseerde Rudolf Nureyev, in onder meer de pas de deux uit Le Corsaire, met Alexandra Radius als partner. Farha's optreden is zó spectaculair dat Rudi van Dantzig hem na afloop, in zijn kleedkamer, meteen bevorderd tot eerste solist.

Op 1 september 1978 overlijdt eerste soliste Olga de Haas, slechts 33 jaar oud en een van de onbetwiste lievelingen van het Nederlandse balletpubliek. Haar tragische - mede door anorexia nervosa veroorzaakte - dood blijft de gemoederen nog steeds bezighouden. Na eerdere publicaties van Rudi van Dantzig en Anna Aalten over haar schrijft journalist Femke van Wiggen in 2016 een nieuwe biografie van De Haas, die in 1975 haar laatste, ontroerende optreden gaf, als Julia in Van Dantzigs Romeo en Julia.

Choreograaf en ontwerper Toer van Schayk (die in 1976 zijn danscarrière heeft beëindigd) wordt benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Artistiek leider Rudi van Dantzig viert zijn 25-jarig jubileum als choreograaf. In een jubileumprogramma is zijn debuutchoreografie Nachteiland te zien, als ook drie van zijn bekendste werken: Monument voor een gestorven jongen, Ramifications en Vier letzte Lieder.

Peter Martins, sterdanser (en later artistiek directeur) van het befaamde New York City Ballet, treedt op als gastsolist ter gelegenheid van de Nederlandse première van zijn ballet Sonate di Scarlatti. Hij danst de titelrol in Balanchines Apollon musagète, met Alexandra Radius, Jeanette Vondersaar en Joanne Zimmerman als zijn drie muzen.

Op 5 juli 1982 wordt de eerste paal geslagen voor de bouw van het nieuwe Stadhuis en Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet) op het Amsterdamse Waterlooplein, naar een ontwerp van architecten Wilhelm Holzbauer (Stadhuis) en Cees Dam (Muziektheater). In de volksmond heeft het gebouw nog steeds de bijnaam Stopera, ten onrechte, want die benaming slaat op de eerdere protesten die er, onder de noemer 'Stop Opera', tegen de nieuwbouw waren. 

De Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) reikt naast de jaarlijkse toneelprijzen dit seizoen voor het eerst ook dansprijzen uit. Eerste soliste Alexandra Radius ontvangt de Gouden Theaterdansprijs, voor haar excellente vertolking van de titelrol in The Sleeping Beauty. 

Op 30 april 1983 overlijdt George Balanchine, de Russisch-Amerikaanse grootmeester van het 20ste-eeuwse ballet. Vanaf het oprichtingsseizoen tot op de dag van vandaag nemen zijn geniale balletten een ereplaats in binnen het Nationale Ballet-repertoire.

Eerste solist Clint Farha ontvangt de Gouden Theaterdansprijs van de VSCD, voor onder meer zijn optreden in Giselle (als Graaf Albrecht), Hans van Manens 5 Tango's en Sarcasmen, Rudi van Dantzigs Vier letzte Lieder en George Balanchines De verloren zoon. 

In januari 1984 sluiten Het Nationale Ballet en de Nel Roos Akademie voor Ballet (onderdeel van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en een van de voorlopers van de Nationale Balletacademie) een samenwerkingsovereenkomst. Leerlingen en studenten van de opleiding worden voortaan ingezet bij voorstellingen van Het Nationale Ballet en balletmeesters en dansers van het gezelschap geven les op de opleiding. 

Balletmeester Reuven Voremberg wordt benoemd tot hoofd van de artistieke staf. Voremberg, van Israëlische afkomst, kwam in 1958 bij het Nederlands Ballet en danste van 1961 tot 1972 bij Het Nationale Ballet. Daarna werd hij achtereenvolgens assistent-balletmeester en balletmeester. Tot 2000 zal Voremberg aan het gezelschap verbonden verblijven, de laatste twee jaar als artistiek adviseur.

Waar liefhebbers van Het Nationale Ballet in Den Haag eerder al een eigen Vriendenvereniging oprichtten, neemt Het Nationale Ballet dit seizoen zelf het initiatief tot oprichting van een nieuwe Stichting Vrienden van Het Nationale Ballet. De Stichting brengt voortaan diverse keren per jaar een eigen magazine uit en organiseert tal van activiteiten voor nieuwe Vrienden, waaronder 'meet and greets', openbare lessen en repetities, rondleidingen en reizen naar buitenlandse balletmekka.

Op 21 april verhuist het gezelschap samen met De Nederlandse Opera (nu De Nationale Opera) naar Het Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet) aan het Waterlooplein, waar beide vanaf dan enkele maanden de tijd hebben om zich voor te bereiden op de grootse opening van het theater in september 1986. 

In mei 1986 ontvangt eerste soliste Coleen Davis tijdens het VSCD-congres in Maastricht de Gouden Theaterdansprijs, aan haar uitgereikt door collega-danseres Alexandra Radius. 

Op 12 oktober 1986 beëindigt eerste solist Han Ebbelaar zijn danscarrière bij Het Nationale Ballet. Hij danst bij die gelegenheid Hans van Manens Twilight - samen met zijn vrouw Alexandra Radius - en Toer van Schayks 7e Symfonie. Tot in mei 1988 treedt hij met Radius nog wel op in de eigen dansprogramma's van het echtpaar. Vanaf seizoen 1987/1988 is Ebbelaar gedurende twee jaar als adjunct artistiek leider aan het gezelschap verbonden.

Ter afsluiting van de viering van het 25-jarig jubileum organiseert Het Nationale Ballet op 1 januari 1987 zijn eerste Nieuwjaarsgala. Bij die gelegenheid wordt ook het boek 25 jaar Het Nationale Ballet gepresenteerd, samengesteld door Luuk Utrecht, Caroline Willems en Astrid van Leeuwen.

Op de foto 'levend kunstwerk' Fabiola, die flamboyant aanwezig is bij dit eerste Nieuwjaarsgala.

Met de opening van Het Muziektheater is ook de afdeling Gastprogrammering Muziektheater in het leven geroepen, die, onder de bezielende leiding van directeur Pieter Hofman, tussen 1987 en 2009 ballet-, opera- en muziektheaterproducties van over de hele wereld naar Amsterdam haalt. Het spits wordt dit seizoen afgebeten door het befaamde Bolsjoi Ballet uit Moskou, dat voorstellingen geeft van de avondvullende balletten Raymonda en De Gouden Eeuw.

Op 1 november 1987 houdt Hans van Manen zijn inaugurele rede als bijzonder hoogleraar van de Katholieke Universiteit Nijmegen. Het Nationale Ballet danst bij die gelegenheid zijn balletten Sarcasmen en Twilight.

Ter gelegenheid van haar 30-jarig dansjubileum wordt eerste soliste Alexandra Radius bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Op 9 april 1989 komen voormalig eerste solist Henny Jurriëns en voormalig tweede soliste Judith James bij een auto-ongeluk in Canada - waar ze sinds 1986 wonen - om het leven. Hun driejarige dochter Isa overleeft het ongeluk. Het nieuws leidt tot grote verslagenheid in de Nederlandse danswereld. Het Nationale Ballet houdt op 4 mei 1989 een herdenkingsbijeenkomst in de Amsterdamse Stadsschouwburg.

Tijdens het jaarlijkse Theatergala van de VSCD ontvangt voormalig eerste solist Han Ebbelaar de Gouden Theaterdansprijs. De VSCD-Choreografieprijs gaat naar Rudi van Dantzig, als eerbetoon voor zijn Zwanenmeer. Op het derde Nieuwjaarsgala van Het Nationale Ballet, op 1 januari 1989, ontvangt danseres Coleen Davis de eerste Alexandra Radius Prijs van de Stichting Vrienden van Het Nationale Ballet.

Op 20 juni 1990 neemt eerste soliste Alexandra Radius afscheid van Het Nationale Ballet, op de voor een balletdanser uitzonderlijk hoge leeftijd van bijna 48 jaar. Tijdens haar afscheidsvoorstelling danst ze onder meer Michel Fokines beroemde solo De stervende zwaan, de balkon-pas de deux uit Rudi van Dantzigs Romeo en Julia en Hans van Manens De maan in de trapeze (uit 1959) en Corps.

Ook eerste soliste Joanne Zimmerman neemt na 18 jaar afscheid van het danspodium. In de laatste jaren van haar carrière was ze onder meer een onovertroffen Carabosse in Sir Peter Wrights Sleeping Beauty en daarnaast vertolkte ze belangrijke rollen in het werk van Rudi van Dantzig, Toer van Schayk en George Balanchine. In 1991 eert Dansersfonds '79 haar hiervoor met de Prijs van Verdienste. 

Aan het einde van het seizoen treedt Het Nationale Ballet voor de tweede keer op in het Herodes Atticus-openluchttheater, aan de voet van de Acropolis in Athene. Uitgevoerd worden werken van Van Dantzig, Van Manen, Van Schayk en Balanchine. 

Vooruitlopend op zijn aanstelling als artistiek directeur wordt de Canadees Wayne Eagling benoemd tot artistiek adviseur. Eagling is op dat moment nog verbonden aan The Royal Ballet in Londen, waar hij een indrukwekkende carrière als eerste solist heeft opgebouwd. 

Op 11 mei 1991 danst Het Nationale Ballet Rudi van Dantzigs Vier letzte Lieder, Hans van Manens Corps en Toer van Schayks duet De chimaera van LA ter gelegenheid van het zilveren huwelijk van Koningin Beatrix en Prins Claus. De voorstelling wordt live uitgezonden door de NOS-televisie. 

Op 5 juli 1991 neemt Rudi van Dantzig afscheid als artistiek leider van Het Nationale Ballet. Bij deze gelegenheid wordt hij bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau en dezelfde titel wordt toegekend aan zakelijk leider Anton Gerritsen, die op dat moment 25 jaar in dienst is. Van Dantzig blijft hierna nog tot 1994 als huischoreograaf verbonden aan Het Nationale Ballet.

Canadees Wayne Eagling (1950), voormalig eerste solist van het Engelse Royal Ballet, is met ingang van seizoen 1991/1992 artistiek directeur van Het Nationale Ballet, als opvolger van Rudi van Dantzig. Met zijn nadruk op danstechnische perfectie weet Eagling het niveau van het gezelschap in de hierna volgende jaren verder te verhogen.

Regisseur Roeland Kerbosch verfilmt Rudi van Dantzigs prijswinnende, autobiografische debuutroman Voor een verloren soldaat, over zijn herinneringen aan de hongerwinter 1944/1945, die hij doorbracht in Friesland.

Nadat in 1991 de besturen van Het Nationale Ballet en De Nederlandse Opera al samenvloeiden in het stichtingsbestuur van Het Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet), bestaat vanaf oktober 1992 ook de directie van het theater uit de directies van beide gezelschappen. Samen met de drie adjunct-directeuren van de Theaterorganisatie, Technische Organisatie en Gastprogrammering vormen zij voortaan het directieteam Muziektheater. Vanaf dit seizoen heeft de organisatie ook een gezamenlijke Educatieve Dienst, onder leiding van Liesbeth Osse.

Het Dansersfonds '79 eert de Nederlandse eerste soliste Karin Schnabel in 1992 met de Prijs van Verdienste. Schnabel, die in 1974 in dienst van de groep kwam, debuteerde op 20-jarige leeftijd als Julia in Rudi van Dantzigs Romeo en Julia. Daarna volgden hoofdrollen in onder meer Giselle, Assepoester en The Sleeping Beauty. Voor deze laatste rol werd ze in Londen persoonlijk gecoacht door Sir Peter Wright.

Tweede soliste Rachel Beaujean wordt in oktober 1993 onderscheiden met de Gouden Theaterdansprijs van de VSCD. Ze krijgt de prijs omdat ze, aldus de jury, diverse stijlen even goed danst en omdat haar aanwezigheid altijd sterk is, of ze nu solo werkt of in de groep. "Wilskracht en overtuiging", aldus het juryrapport, "noemde ze zelf eens de sleutel tot haar danskunst. Toewijding en overgave zouden daaraan kunnen worden toegevoegd".

Aan het einde van seizoen 1993/1994 neemt Het Nationale Ballet afscheid van Rudi van Dantzig, die na zijn vertrek als artistiek leider in 1991 nog als huischoreograaf was aangebleven. Ter gelegenheid hiervan wordt een hommageprogramma gedanst, bestaande uit zijn debuutchoreografie Nachteiland, de wereldpremières van Van Dantzigs Pleisterplaats en Toer van Schayks De omkeerbaarheid van roest én Collective Symphony van Van Dantzig, Van Manen en Van Schayk.

De VSCD kent de Gouden Theaterdansprijs 1994 toe aan eerste soliste Jeanette Vondersaar. "Zij beschikt over een bewonderenswaardige techniek en een enorme hoeveelheid energie. Haar innerlijke drive en sensuele temperamentvolle uitstraling maken haar tot een krachtige vrouwelijke soliste", aldus het juryrapport. Ook ontvangt Vondersaar dit seizoen de Alexandra Radius Prijs, uit naam van de Vrienden van Het Nationale Ballet. 

Als eerste Nederlandse danser sinds Henny Jurriëns wordt de 23-jarige Boris de Leeuw met ingang van seizoen 1995/1996 benoemd tot eerste solist. Hij is daarmee de jongste Nederlandse eerste solist die Het Nationale Ballet sinds zijn oprichting in 1961 heeft gekend. Alleen Olga de Haas was jonger - 19 - toen zij in 1964 tot eerste solist werd bevorderd. De Leeuw ontvangt in januari 1996 de Alexandra Radius Prijs, nadat hij in 1993 al was onderscheiden met de Aanmoedigingsprijs van Stichting Dansersfonds '79. 

Vanaf dit seizoen haalt de afdeling Gastprogrammering van Het Muziektheater, onder leiding van Pieter Hofman, ook een groot aantal niet-Westerse producties naar Nederland. De spits wordt in april 1996 afgebeten door het Indonesische Ensemble van de Kraton Surakarta. 

Op 19 juni 1997 danst tweede soliste Rachel Beaujean haar laatste voorstelling. Twintig jaar na haar start bij Het Nationale Ballet verruilt ze het podium voor een functie als balletmeester (inmiddels is ze adjunct artistiek directeur van het gezelschap). De danseres die jarenlang een van Hans van Manens belangrijkste muzes was, neemt afscheid met Sarcasmen, Van Manens iconische 'ballet voor twee', dat ze samen met Clint Farha talloze keren vertolkte in binnen- en buitenland. 

De Amerikaanse eerste solisten Valerie Valentine en Caroline Sayo Iura worden beiden geëerd. Valentine, die sinds 1973 verbonden is aan Het Nationale Ballet, ontvangt de Gouden Theaterdansprijs van de VSCD voor haar hele oeuvre. Iura, die in 1978 bij de groep kwam, krijgt de Prijs van Verdienste van Dansersfonds '79. De jury noemt haar een "kleine danseres die met haar aanwezigheid een ruimte kan vullen". 

Tijdens een toneelrepetitie van Romeo en Julia komt de Britse danser Alexander Money-Kyrle op 18 maart 1998 op zeer ongelukkige wijze ten val. Twee dagen later overlijdt hij aan zijn verwondingen. In de Mozes en Aäronkerk vindt later een herdenkingsdienst plaats, in aanwezigheid van zijn familie. 

In augustus 1998 eert het befaamde Edinburgh Festival meesterchoreograaf Hans van Manen met een uitgebreid retrospectief. Het Nationale Ballet presenteert twee programma's gewijd aan zijn werk en ook Nederlands Dans Theater is te gast, met onder meer de wereldpremière van Van Manens Zero Hour. Tijdens het festival ontvangt Van Manen de Archangel, de Edinburgh Festival Critics' Award, ter bekroning van zijn gehele oeuvre.

Dit seizoen kent het Dansersfonds '79 zijn jaarlijkse Prijs van Verdienste toe aan eerste solist Wim Broeckx, sinds 1982 verbonden aan Het Nationale Ballet. De jury prijst hem vanwege zijn "danstechnische kunnen, zijn doorleefde artistieke invulling van vele rollen, zijn aanstekelijke dansdrift en zijn overduidelijke interesse in collega's". 

Op 9 mei 2000 neemt eerste soliste Coleen Davis na ruim 23 jaar afscheid van Het Nationale Ballet, in Theater Carré, waar ze het ballet danst waarmee haar carrière 21 jaar eerder een vlucht nam: Live van Hans van Manen. De Volkskrant schreef destijds: "Met het optreden door de prille Coleen Davis (19) werd een ster geboren die een zeldzame, ontroerende schoonheidservaring weet te bewerkstelligen." Een week voor haar afscheidsvoorstelling wordt Davis onderscheiden met de Prijs van Verdienste van Dansersfonds '79. 

Uit handen van Prins Bernhard ontvangt choreograaf Hans van Manen op 3 november 2000 de prestigieuze Erasmusprijs. Met de prijs eert de Stichting Praemium Erasmianum tevens de Nederlandse danskunst als geheel. De Stichting noemt Van Manen "een invloedrijk en inspirerend kunstenaar, die voor de wereld van de dans en voor de dans in de wereld van onschatbare betekenis is". Bij de uitreikingsceremonie in het Koninklijk Paleis op de Dam uit Van Manen fikse kritiek aan het adres van de overheid, bij wie de dans er volgens hem te bekaaid afkomt.

Na meer dan 40 jaar aan Het Nationale Ballet verbonden te zijn geweest - eerst als danser, daarna als balletmeester en vervolgens als hoofd van de artistieke staf - gaat Reuven Voremberg dit seizoen met pensioen. Het Balanchine-programma dat het gezelschap in september 2000 presenteert, wordt aan hem opgedragen, en bij de premièrevoorstelling wordt Voremberg benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. 

Op 1 november 2000 ontvangt eerste soliste Jane Lord de Prijs van Verdienste van Dansersfonds '79. Dit gebeurt kort na haar afscheidsvoorstelling, waarbij ze de rol van de Seringenfee vertolkt in Sir Peter Wrights Sleeping Beauty. Krzysztof Pastor ontvangt de (eenmalige) Choreografieprijs van het fonds. 

In aanwezigheid van Koningin Beatrix wordt op 31 augustus 2001 de 40ste verjaardag van Het Nationale Ballet gevierd met een feestelijk gala in Het Muziektheater (nu Nationale Opera & Ballet). Hans van Manen maakt speciaal voor de gelegenheid Andante Festivo, een “glinsterend duet vol kibbelende ondertonen” voor dansers Sofiane Sylve en Viacheslav Samodurov.

Nadat hij vier jaar lang het West Australian Ballet in Perth leidde, keert Ted Brandsen terug bij Het Nationale Ballet. Brandsen danste van 1981 tot 1991 bij het gezelschap, waar hij ook zijn eerste choreografieën maakte. Per 1 januari 2002 is hij benoemd tot adjunct artistiek directeur en huischoreograaf.

Francis Sinceretti, van 1971 tot 1986 als eerste solist verbonden aan Het Nationale Ballet, ontvangt de Gouden Theaterdansprijs van de VSCD. Balletmeester en voormalig eerste soliste Sonja Marchiolli wordt onderscheiden met de Prijs van Verdienste van het Dansersfonds '79.

Op 1 juli 2003 volgt Ted Brandsen (1954) Wayne Eagling op als artistiek directeur, nadat hij vanaf januari 2002 al adjunct artistiek directeur van Het Nationale Ballet was. Brandsen vernieuwt in de hierna volgende jaren onder meer het avondvullende repertoire, introduceert nieuwe topchoreografen en zorgt voor meer spreiding van de voorstellingen in Nederland.

Krzysztof Pastor (1956) wordt met ingang van 2003 benoemd tot huischoreograaf, een positie die hij tot 2017 zal bekleden. Pastor danste van 1985 tot 1995 bij Het Nationale Ballet en maakte zijn eerste werken voor de choreografieworkshop van het gezelschap.