Choreograaf en regisseur Sidi Larbi Cherkaoui over Idomeneo
Sidi Larbi Cherkaoui
“Ik nodig het publiek uit om opera anders te beleven”
Omdat hij de operageschiedenis pas in de loop van zijn carrière heeft leren kennen, voelt choreograaf en regisseur Sidi Larbi Cherkaoui zich niet gehinderd om die vrijelijk te herinterpreteren. Met zijn operaregies opent hij nieuwe perspectieven en brengt hij de kunstvorm – letterlijk – in beweging.
In februari 2025 maakt het Nederlandse publiek kennis met Sidi Larbi Cherkaoui als operaregisseur. Zijn signatuur kenmerkt zich door zijn achtergrond in de dans. “In elke operaregie probeer ik een permanent bewegend universum te scheppen binnen een kunstvorm die vanuit de traditie eerder statisch is. Door interactie tussen dansers, zangers en het koor, nodig ik het publiek uit om anders te luisteren. Operamuziek vertraagt de tijd en biedt ruimte voor diepe gevoelens. Dans kan daarentegen de tijd versnellen en intensifiëren, waardoor een nieuwe laag en intiemere relatie met de muziek ontstaat. Het geheel vergroot de emotionele ervaring van het publiek door een alternatieve tijdsbeleving.”
Cherkaoui werkt voor Idomeneo met zijn dansgezelschap Eastman, een creatieve en inclusieve gemeenschap zonder grenzen. “Een Eastman-artiest houdt van beweging, muziek en toneel, en is nieuwsgierig naar de menselijke natuur. Creativiteit en bereidheid om te delen staan voorop, ongeacht opleiding of identiteit. Bij de creatie van Idomeneo waren negen dansers betrokken uit zeven landen, waaronder Japan, Australië, Spanje, Rusland en Oekraïne. Hun uiteenlopende talenten, van hedendaagse dans tot waacking, electro en tutting, sijpelden de voorstelling binnen.”
Mythische verhalen als spiegels
Voor zijn nieuwste operaregie, die afgelopen seizoen in Genève in première ging, boog Cherkaoui zich over Mozarts Idomeneo (1781). Hij ziet een almachtige koning die weigert zijn troon af te staan,zelfs als hij daarmee het risico loopt zijn zoon te moeten offeren. Hij herkende hierin onze eigen tijden van crisis, waarin politieke leiders steeds meer macht hebben en waarin de toekomst van de volgende generaties wordt bedreigd door de politieke beslissingen van hun voorgangers.
Sidi Larbi Cherkaoui
“Die oude mythische verhalen zijn spiegels van conflicten die onze huidige wereld verscheuren”
“Die oude mythische verhalen zijn spiegels van conflicten die onze huidige wereld verscheuren. Op het eerste gezicht gaan ze over bovennatuurlijke gebeurtenissen in een wereld die bevolkt wordt door fantasiewezens. Neem bijvoorbeeld het monster dat het koninkrijk Kreta aanvalt in Idomeneo. Deze wezens leren ons dat er onzichtbare, ongeschreven wetten zijn en dat als we die overtreden, we onszelf – en de generaties die na ons komen – blootstellen aan het risico van een ramp. De aanvallen en bomaanslagen die we vandaag de dag in de wereld zien, zijn niet minder monsterlijk. De oude Griekse mythen volgen het principe van actie en reactie, en leren ons dat wat we doen altijd gevolgen heeft. Tragedie nodigt ons uit om verder te denken dan goed en kwaad en confronterende vragen te stellen over wat wij zouden doen in de positie van deze personages. Zo doen deze mythen een beroep op ons verantwoordelijkheidsgevoel.”
Het onzichtbare zichtbaar maken
Met zijn regie creëert Cherkaoui een wereld die kneedbaar, vloeiend en hybride is. Een wereld waarin dans het onzichtbare zichtbaar maakt. “Mozarts opera wordt bevolkt door geesten: de moordpartijen van de Trojaanse Oorlog drukken op het heden in de vorm van een onverwerkt trauma. De jongere personages zitten gevangen in een geschiedenis die niet van hen is, zoals de Kretenzische prins Idamante en de Trojaanse prinses Ilia, die verliefd worden nadat Idamantes vader Ilia’s volk heeft uitgeroeid. Dans heeft het unieke vermogen om afwezigheid te visualiseren. Dans onthult de onzichtbare banden die de personages met elkaar verbinden en met een verleden dat hen gevangenhoudt.”
Sidi Larbi Cherkaoui
“Dans heeft het unieke vermogen om afwezigheid te visualiseren”
Deze onzichtbare banden worden in deze productie zichtbaar gemaakt middels het werk van de Japanse beeldend kunstenaar Chiharu Shiota. “Haar unieke touwinstallaties onderstrepen de bewuste en onbewuste banden tussen de personages. De dansers bewegen deze touwen voortdurend en construeren zo vluchtige beelden. Ook de weelderige kostuums van de Japanse modeontwerper Yuima Nakazato evolueren mee met de personages en verbeelden de impact van het drama. Elk volk heeft zijn eigen kleur: wit voor de Trojanen, blauw voor de burgers van Kreta, rood voor de zee. De kostuums zijn niet specifiek Grieks of Japans, maar dompelen ons onder in verschillende culturen. Ze hebben een dubbel effect: de harnassen zijn niet alleen oorlogszuchtig, maar ook zacht en kwetsbaar. Ze zijn vaak androgyn, waardoor bijvoorbeeld de vrouwelijkheid van het personage Idamante (Idomeneo’s zoon, die door een vrouw wordt gespeeld) niet wordt uitgewist.”
Geen happy end
Cherkaoui besloot het slot van de opera kritisch te herzien. Waar de opera – in lijn met de geldende conventies voor de opera seria – eindigt met een apotheose van gelukzaligheid door de gezamenlijkemachtsovername van Ilia en Idamante, koos Cherkaoui voor een tragischer slot. “De wereld van vandaag werkt niet zo, en ook het stuk waarop Mozart zich baseerde niet.” Cherkaoui koos voor een slot waarin Idomeneo weliswaar bezingt dat hij zijn macht heeft overgedragen,maar we zien iets anders gebeuren. “Het weerspiegelt de zorgen die ik heb bij het nieuws, waarin we geconfronteerd worden met wraakzucht, egocentrisme, gewapende conflicten en bombardementen. Idomeneo waarschuwt voor de gevaren van autocratische macht zonder mededogen voor de bevolking.”
Chiharu Shiota: de rode draad
De Japanse kunstenaar Chiharu Shiota staat bekend om haar grootschalige kunstinstallaties, opgebouwd uit touwen, draden en objecten. Met haar installaties geeft ze fysiek vorm aan abstracte thema’s als identiteit, herinnering en verlies. De touwnetwerken transformeren ruimtes en suggereren de zichtbare en onzichtbare banden tussen mensen, herinneringen en plaatsen. Voor Shiota draait het om de sporen die het leven achterlaat – de momenten, relaties en gevoelens die ons maken tot wie we zijn. Het gelaagde karakter van haar installaties nodigt het publiek uit om zelf betekenis te geven aan de lijnen en structuren. Haar werk spreekt een universele taal, waarbij ze reflecteert op menselijke ervaringen die woorden overstijgen.
Tekst: Jasmijn van Wijnen
Idomeneo, re di Creta is te zien van 7 tot en met 23 februari in Nationale Opera & Ballet
