Beeldend luisteren
Regisseur Andriy Zholdak over Beethoven en Fidelio
Tekst: Luc Joosten
Het minste wat men over Andriy Zholdak kan zeggen, is dat hij een eigenzinnige kunstenaar is. De uit Oekraïne afkomstige regisseur gaat in zijn werk, dat sterk beïnvloed is door grote filmmakers als Bergman, Fellini en Tarkovsky, steeds op zoek naar een diepere laag die de grenzen van ruimte en tijd overschrijdt. Zijn regies zijn symbolische droomwerelden en associatieve ervaringen die de toeschouwer meenemen op een trip – in iedere zin van het woord.
Niet verwonderlijk dus dat zijn aanpak van een opera verschilt van die van andere regisseurs. Zholdak: “Ik luister in de eerste plaats naar de muziek en gebruik het libretto niet. Ik hoef de plot niet te kennen, ik laat de tekst duister en onbegrijpelijk voor mij staan. In het begin wil ik vooral luisteren, ruimte geven aan de tijdloze boodschap van de componist, omdat het talent en het genie van een componist vaak sterker zijn dan de ontcijfering van het verhaal. Tijdens het luisteren voelt het alsof ik het kunstwerk opnieuw aan het opgraven ben. Alsof het in een tijdscapsule tot me komt en onlangs voor het eerst ontdekt werd.”
Goddelijk en tragisch
Het is pas in een latere fase dat Zholdak zich buigt over de tekst en de context van het werk. “Daarbij verdiep ik mij ook in de figuur van de componist. In Beethoven en zijn leven en alles wat hij meemaakte, vooral vanaf het moment dat hij op tragische wijze zijn gehoor begon te verliezen. Door zijn doofheid was hij ondergedompeld in een ruimte, waartoe de horende mensen die dicht bij hem stonden, geen toegang hadden. Beethoven verbleef als het ware in een afgrond, van waaruit hij – met al zijn innerlijk horen en zien – het gebied van het vagevuur, de hel, de hemel en wat daarachter zou kunnen liggen, hoorde en zag. Daarom is hij voor mij enerzijds een tragisch figuur en is alle muziek die uit hem kwam, doordrenkt van de geur van jammerlijke branden; anderzijds is hij de getuige geweest van de aanwezigheid van iets goddelijks. Hij ademde de nectar van de goden, de gezuiverde lucht van de harmonie en zijn muziek is vervuld van religieuze geheimen.”
‘Ik zoek ruimte voor de tijdloze boodschap van de componist’
Actualiteit
Ondanks de aandacht die hij besteedt aan het mysterieuze en tijdloze, gaat Zholdak niet voorbij aan wat er leeft in onze samenleving vandaag. “Natuurlijk stel ik me de vraag: Hoe dit verhaal te vertellen aan mensen die nu leven, in het eerste kwart van de 21ste eeuw, waarin wij als mensen opnieuw op de proef worden gesteld en moeten bepalen wie we zijn en waar we voor staan? Wat ligt er in ons besloten aan woede, wreedheid, kwaad, hebzucht, vriendelijkheid, empathie en liefde?”
Dat zijn vragen die ook in Fidelio gesteld worden: de opera vertelt een verhaal over de verschrikkingen die in de mens verborgen liggen, maar ook over schoonheid, hoop, vrede, vrijheid en harmonie.
- Van 5 tot en met 29 juni 2024 is Fidelio, geregisseerd door Andriy Zholdak, te zien bij De Nationale Opera
Andriy Zholdak
is een Oekraïense theater- en operaregisseur. Van 2002 tot 2005 was hij artistiek directeur van het Taras Shevchenko Theater in Charkov. Hoogtepunten van de afgelopen seizoenen zijn Zemlinsky’s Der Konig Kandaules in Antwerpen, Jevgeni Onegin in Sint-Petersburg, en Tsjaikovski’s De Tovenares en Bartóks Hertog Blauwbaards Burcht in Lyon.
