Ivo van Hove | Foto: Florian Braakman

‘Het heden zit in deze opera’

6 maart 2023

Regisseur Ivo van Hove over Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

Tekst: Laura Roling

Ivo van Hove is een internationaal bekroonde toneel- en operaregisseur. Sinds 2001 is hij directeur van Internationaal Theater Amsterdam, dat hij internationaal tot grote hoogten bracht. In november 2023 treedt hij daarnaast aan als intendant van de prestigieuze Ruhrtriennale. Bij De Nationale Opera regisseerde hij eerder Janáceks De zaak Makropoulos, Tsjaikovski’s Iolanta, Schrekers Der Schatzgräber en Strauss’ Salome.

Mahagonny werd door Brecht en Weill gecreëerd in 1930. Wat heeft dit werk ons nu, een ruime 90 jaar later, te zeggen?
“De thema’s die de opera aansnijdt zijn nog net zo actueel als toen. Vandaag zouden we de personages economische vluchtelingen noemen. Het zijn verschoppelingen die rondtrekken in de VS, totdat een van hen – Leokadja Begbick – het heft in handen neemt en beslist om hun droom te realiseren: ze bouwen een stad die iedereen gelukkig moet maken. Men verwart daarbij echter welvaart en welzijn – een fatale vergissing, die duidelijk toont waar het misloopt met het kapitalisme.”

“Hoewel ik de actualiteit niet expliciet in mijn enscenering laat terugkomen, heeft het publiek bij recente voorstellingen zelf wel die verbinding heel duidelijk gezien. Dat is de kracht van het werk: de dag van vandaag zit in deze opera.”

Mahagonny is een dystopisch werk en laat zien hoe een stad ten gronde gaat. Maakt dat het ook tot een pessimistische opera?
“Volgens mij niet. Het is een opera die vol zit met geweld en grensoverschrijdend genot, maar er zijn ook sprankjes hoop te bekennen. In de gevoelige, ontluikende liefde tussen Jim en Jenny, bijvoorbeeld. Die relatie krijgt nooit de kans om tot wasdom te komen, maar keert toch een aantal keer terug in het stuk, met muziek die heel menselijk en ontroerend is. Dat zijn momenten die volgens mij aangeven dat er ook andere mogelijkheden zijn dan het scenario dat zich uiteindelijk in Mahagonny voltrekt. Het zijn kleine lichtpuntjes, maar ze zijn er wel.”

‘Brecht en Weill tonen dat ons vernis van beschaving maar heel dun is’

En welke duistere kanten van onszelf zien we in Mahagonny?
“In het derde bedrijf van Mahagonny zien we dat de groep zich keert tegen Jim, die tot kort daarvoor nog op handen gedragen werd alshun leidsman. Kuddegedrag. Daarbij komen dierlijke, gewelddadige instincten los, met daarna – te laat – een moment van verbijstering over wat men heeft aangericht. Dat is wat mij betreft een belangrijk besef dat Brecht en Weill ons geven, dat we als mensen heel snel kunnen vervallen tot het beestachtige en het kwaadaardige in onszelf. Dat ons vernis van beschaving maar heel dun is.”

Welke eisen stellen Brecht en Weill aan een regisseur? Vereist Mahagonny een andere aanpak dan andere opera’s?
“Brecht en Weill hebben altijd heel duidelijk gesteld dat Mahagonny een opera is en dat de rollen bezet moeten worden met échte operazangers. Ze wilden hun ‘bom’ doelbewust ook in operahuizen leggen. Daarom heb ik het werk ook steeds als een opera benaderd, als een werk waarin muziek en tekst onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.”

Je regisseert zowel toneel als opera. Beïnvloeden die disciplines elkaar?
“Ze hebben elkaar sterk gevoed. In mijn operaregies breng ik aandacht voor personages en voor nuances uit mijn toneelwerk mee. Andersom werkt mijn ervaring met opera ook door in mijn theaterwerk. Muziek is daarin in de loop der jaren een steeds wezenlijkere en crucialere rol gaan spelen om het verhaal te vertellen.”