Regisseur Mart van Berckel brengt muziektheater op de barricades

Artistiek directeur Sophie de Lint vroeg in het kader van het thema ‘Vrijheid?’, dat het hele seizoen van DNO én het Opera Forward Festival domineert, de jonge muziektheatermaker Van Berckel om samen met muzikaal leider Pedro Beriso een voorstelling te ontwikkelen rond het thema revolutie, op basis van bestaand repertoire.

Grote vragen om mee aan de slag te gaan. Bestaat er muziek die de wereld heeft veranderd? Gaan politieke revoluties ook altijd gepaard met grote culturele veranderingen en zo ja, vinden die doorgaans eerder plaats of juist gelijktijdig? Van Berckel: “Als je nadenkt over de grote revoluties die onze wereld hebben opgeschud, van de Franse Revolutie tot de Russische in het begin van de twintigste eeuw, gebeurt er altijd ook veel in de kunst en muziek. Als je naar de geschiedenis kijkt, is het een tijd van wilde opstand, woeste strijdkreten, vlammende betogen, vaak ook van vlammende kunst en muziek, met wisselend resultaat. Soms komen er prachtige dingen uit voort; soms wordt er vooral veel kapotgemaakt. ‘De revolutie eet zijn kinderen op’ is niet voor niets een bekende uitspraak.”

‘Ik behoor tot een generatie in spagaat’

Hij behoort tot de generatie millennials die is opgegroeid met internet: “Ons venster op de wereld is groot. We zijn ons ervan bewust dat er tegelijkertijd van alles aan de hand is. Dat kan ook lamslaan: de wereld is zo complex en ingewikkeld, waar begin je in godsnaam? Wij zijn een generatie in spagaat: wel maatschappelijk geëngageerd, in tegenstelling tot de generatie die daarvoor, in de jaren negentig, volwassen werd. Dat was, kort door de bocht, een tijd van cynisme en postmodernisme: ‘Feesten tot we naar de haaien gaan’. Mijn generatie gaat het in elk geval proberen. Ik voel althans, ook om me heen, een oprecht verlangen om het beter te doen, om in elk geval een poging te wagen.”

‘Ik voel een oprecht verlangen om het beter te doen, om in elk geval een poging te wagen’

Bouwen op het verleden

Ändere die Welt! speelt zich af op het slagveld na een revolutie, in een decor vol brokstukken van eerder bevochten ideologieën. De voorstelling wordt gespeeld door vier zangers, negen musici en een kind: “Als het doek opgaat, zie je mensen die uit schuilplaatsen lijken te komen. Dan begint het grote opruimen: de vloer ligt vol troep. Samen de troep opruimen is natuurlijk een mooie metafoor voor wat nodig is in de wereld en bovendien creëert het een groepsgevoel.”

De muziek is geselecteerd in nauwe samenwerking met Pedro Beriso: een potpourri van revolutionaire klanken die door de muziekgeschiedenis heen zijn geweven. Muziek die bij grote maatschappelijke omwentelingen een belangrijke rol heeft gespeeld, die verandering en vernieuwing ademt, van onder meer Hanns Eisler, Weill, Rachmaninov, Sjostakovitsj, Schumann, Auber, Beethoven en Wagner. “Totaal verschillende soorten muziek, allemaal gecomponeerd in roerige tijden. Pedro heeft de muziek gearrangeerd voor een kamermuziekensemble. In de productie wordt dit gecombineerd met hedendaagse klanken van spoken word en elektronische soundscapes. Dat moest, vonden wij allebei; je kunt het niet in deze tijd hebben over revolutie en vrijheid, zonder de stemmen van nu te laten klinken.”

Spoken word-artiest Amara van der Elst leidt de toeschouwer door de voorstelling en geeft commentaar in de taal van 2023, begeleid door soundscapes van Wouter Snoei. “Voor de voorstelling heeft ze zich laten inspireren door de thematiek van revolutie en verandering. Ze is zelf ook erg politiek en maatschappelijk betrokken, dus het waren hele inspirerende gesprekken. Bij het schrijven van haar teksten heeft ze zich laten leiden door onze (klassieke) muziekkeuze en de teksten daarvan. Ze is ook geregeld bij de repetities om haar teksten nog beter toe te spitsen op wat er op het toneel te zien is.”

De scenografie is van Vera Selhorst, door Van Berckel zijn “artistieke wederhelft” genoemd. “Wij werken eigenlijk al vanaf het begin heel nauw samen en we hebben aan een half woord genoeg.” Dat geldt ook voor Rosa Schützendorf, zijn vaste kostuumontwerper: “Zij werkt heel intuïtief maar heeft een feilloos gevoel voor aankleding. Soms ziet ze ergens op het Waterlooplein, hier om de hoek, een paar gele sokjes en dan weet ze: die moet ik hebben voor dat personage.”

‘Je kunt het niet hebben over revolutie en vrijheid, zonder de stemmen van nu te laten klinken’

Van Berckel werkt graag op collectieve wijze samen met zijn artistieke team: “Ik ben benieuwd naar alle ideeën over de productie, ook van degenen op het toneel, vanuit openheid en gelijkwaardigheid, maar ik wil wel graag degene zijn die de knoop doorhakt. Het geeft me rust om te weten dat ik eindverantwoordelijk ben.” In de operawereld is collectief en vanuit gelijkwaardigheid werken minder gebruikelijk dan in het theater, dus soms is het even wennen: “Maar het zijn allemaal jonge mensen en iedereen vindt het een heel spannend proces. We hebben in oktober al drie weken samengewerkt om de voorstelling in de grondverf te zetten en vanaf half februari, drie weken voor de première, gaan we de puntjes op de i zetten.”

Ervaring

Van Berckel heeft sinds zijn afstuderen in 2016 de luxe van een volgeboekte agenda: “Ik maakte gelukkig deel uit van een ontwikkeltraject, eerst van KASKO en De Nieuwe Oost (zie kader) en sinds 2019 van NITE. Daardoor had ik ook tijdens de zware  coronajaren zicht op projecten, in tegenstelling tot veel collega’s.”

Ook De Nationale Opera kent hij goed; hij heeft er gewerkt als regieassistent van Lotte de Beer (The New Prince, wereldpremière tijdens OFF 2017) en bij de reprise Madama Butterfly (2019) van Robert Wilson: “Ik heb zoveel geleerd van beiden. Wilson is toch wereldberoemd en je zou zeggen dat hij bij een reprise van een succesvoorstelling niet tot het gaatje gaat, maar het tegendeel is het geval. Hij werkt keihard, en is heel nauwkeurig, tot op de instelling van de lichten. Bijzonder aan Lotte de Beer is dat ze enthousiast is en tegelijkertijd alles ziet. Ze weet, en dat is enorm belangrijk voor een regisseur, mensen het gevoel te geven dat ze gezien worden.”

Zelf had hij er geen rekening mee gehouden dat hij al zo snel – hij is nog maar 27 – een regieopdracht van De Nationale Opera zou krijgen: “Ik vind opera een geweldige kunstvorm. Bij toneel of teksttheater word je als toeschouwer vaak meer rationeel aangesproken. Muziek heeft zo’n emotionele impact; het voert je naar een andere dimensie, een andere dynamiek. Het ontroert me vaak: al die mensen op en achter het toneel en 1600 mensen in het publiek. Dat heeft iets onbeschrijfelijk bijzonders."
 

• Kijk hier voor actuele informatie en tijden: OFF 2023 en Ändere die Welt!

Mart van Berckel (1995) studeerde piano, muziektheater en regie aan ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten (Arnhem) en de Zürcher Hochschule der Künste (Zürich).

KASKO EN DE NIEUWE OOST
Van 2016 tot en met 2019 was hij verbonden aan KASKO - Huis voor muziektheatermakers in Zwolle (Before I Die en Een Kersentuin) en aan Productiehuis De Nieuwe Oost (2017-2021).
NITE
Sinds 2019 neemt hij deel aan een nieuw talentontwikkelingstraject bij NITE (National Interdisciplinary Theater Ensemble van het Noord Nederlands Toneel/Club Guy & Roni) in Groningen. Daarin worden regisseurs opgeleid om interdisciplinair te werken en voorstellingen voor de grote zaal te maken. Sinds 2021 is hij als vaste maker verbonden aan NITE: op 17 februari ging zijn nieuwe muziektheatervoorstelling in première: My First Tragedy: Iphigeneia.
DE NATIONALE OPERA
Bij De Nationale Opera werkte hij als regieassistent samen met Lotte de Beer en Robert Wilson.
STAATSOPER HAMBURG
Onlangs maakte hij zijn debuut als regisseur in Duitsland met de wereldpremière van Silvesternacht van Johannes Harneit bij de Staatsoper Hamburg. “Een geslaagde, hoog-dramatische avond, die met spaarzame middelen een enorm effect bereikt”, schreef het Hamburger Abendblatt.