We Are The Lucky Ones
Voorstellingsinformatie
Voorstellingsinformatie
In het kort
Over onder meer de wereld in verandering, de stemmen van een generatie en de dansritmes van componist Philip Venables.
In het kort
Wereld van verandering
Het bestaan in West-Europa is ingrijpend veranderd gedurende het leven van de generatie die in de opera centraal staat. De geïnterviewden werden geboren tijdens of kort na de Tweede Wereldoorlog, in een Europa dat in puin lag en waar basisvoorzieningen schaars waren. Vervolgens maakten ze een periode mee van explosieve welvaartsgroei, de opbouw van de moderne verzorgingsstaat, razendsnelle technologische vooruitgang, de vorming van de Europese Unie, globalisering en veranderende sociale structuren. De sociale ongelijkheid binnen West-Europa nam tijdens hun leven af op een manier die de generatie van hun ouders zich nauwelijks had kunnen voorstellen. Deze generatie is, in de woorden van een van de geïnterviewden zelf, in meerdere opzichten bijzonder ‘lucky’ geweest.
Gebaseerd op gesprekken
We Are The Lucky Ones is gebaseerd op gesprekken met mensen die geboren werden in de jaren ’40 van de twintigste eeuw. Zes onderzoekers spraken met zo’n 80 geïnterviewden uit Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk, Denemarken, Zweden, Noorwegen, de Faeröer Eilanden, IJsland en een enkeling uit de Verenigde Staten. Aan de hand van gerichte vragen vertelden zij over hun werk, belangrijke aankopen, personen van wie ze hielden, reizen die ze maakten en hun beeld van de toekomst. Deze gesprekken leverden zo’n 350 pagina’s aan herinneringen, gedachten en beschouwingen op. In dit materiaal zochten regisseur en schrijver Ted Huffman, schrijver Nina Segal en componist Philip Venables naar rode draden, gemene delers en opvallende ervaringen. Aan de hand hiervan schreven zij het libretto voor We Are The Lucky Ones.
Stemmen van een generatie
We Are The Lucky Ones is geschreven voor een symfonisch orkest en een cast van acht solisten. Deze zangers vertolken geen personages in traditionele zin, maar komen op het podium samen om de stemmen van een generatie tot leven te brengen. Als levendige verhalenvertellers roepen ze een grote waaier aan herinneringen en ervaringen op. Vervolgens verbreken ze de illusie weer, iedere scène opnieuw – de opera bevat er in totaal 64. De voortgang van de tijd biedt het publiek een houvast: de opera begint met herinneringen aan gebeurtenissen in de jaren ’40 en beweegt zich naar het heden.
Opera vol zang en dans
De opera bevat veel dansmuziek, onder meer in de ‘tussenspelen’ die feestelijke momenten markeren zoals bevrijdingsdag en het inluiden van het nieuwe millennium. Maar ook in de gezongen scènes maakt componist Venables ruim baan voor dansritmes. Zo klinkt er een tango wanneer over een schoonmaakster gezongen wordt, en bezingt het voltallige zangersensemble in een zwierende driekwartsmaat hoeveel geluk ze hebben gehad. De eclectische muzikale signatuur van Venables wordt in We Are The Lucky Ones verrijkt met invloeden uit de filmmuziek van het oude Hollywood, big band en swing. In zijn orkestratie is dan ook een grote rol weggelegd voor de koperblazers en de percussionisten
Het verhaal
We Are The Lucky Ones vertelt het verhaal van een generatie en is gebaseerd op gesprekken met zo’n 80 mensen uit West-Europa, geboren tussen 1940 en 1949.
Tijdlijn
Een beknopt overzicht van gebeurtenissen en ontwikkelingen die de afgelopen 80 jaar het leven in West-Europa – en daarmee dat van de generatie die in We Are The Lucky Ones centraal staat – hebben beïnvloed.
Tijdlijn: West-Europa sinds 1940
Een beknopt overzicht van gebeurtenissen en ontwikkelingen die de afgelopen 80 jaar het leven in West-Europa – en daarmee dat van de generatie die in We Are The Lucky Ones centraal staat – hebben beïnvloed.
1945
Op 8 mei 1945 geeft nazi-Duitsland zich finaal over aan de geallieerde strijdkrachten, en daarmee eindigt de Tweede Wereldoorlog op het Europees continent. Kort daarna tekent zich een nieuw krachtenveld af. Ten westen van het zogeheten IJzeren Gordijn ligt het kapitalistische, ‘vrije’ Europa, en ten oosten ervan de landen die onder de invloedssfeer van de communistische Sovjet-unie vallen. Het duidelijkst verscheurd wordt Duitsland: in 1949 ontstaan zowel de West-Duitse Bundesrepublik Deutschland (BRD) als de OostDuitse Deutsche Demokratische Republik (DDR).
1947
In verschillende Europese landen wordt de verzorgingsstaat opgebouwd. In Nederland wordt het fundament hiervoor in 1947 gelegd met de noodvoorziening voor ouderen (later: AOW).
1951
Zes Europese landen (België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland) tekenen in 1951 het Verdrag van Parijs en richten zo de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) op. Het gezamenlijk beheer van de kolen- en staalindustrie moet voorkomen dat individuele landen oorlogswapens kunnen ontwikkelen om tegen elkaar te gebruiken.
1957
De zes landen uit de EGKS tekenen de Verdragen van Rome en breiden hun samenwerking uit tot andere economische sectoren. De Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) worden opgericht.
1961
De communistische regering in Oost-Duitsland bouwt een muur dwars door Berlijn. De Berlijnse Muur wordt een symbool van de scheiding van Oost- en West-Europa tijdens de Koude Oorlog.
1962
De introductie van de anticonceptiepil zorgt ervoor dat vrouwen steeds meer mogelijkheden krijgen om te gaan studeren of werken.
1968
Een opstand van studenten en arbeiders in Frankrijk brengt de hele staatsstructuur aan het wankelen. Ook in andere Europese landen komen studentenprotesten voor.
1971
De bevindingen van het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome lekken uit en zorgen wereldwijd voor veel commotie. “Als alles en iedereen doorgaan op de manier waarop dat nu gebeurt,” valt te lezen in de NRC van 31 augustus 1971, “dan komt er binnen enkele tientallen jaren een geweldige catastrofe. De enige vraag daaromtrent is of de catastrofe wordt veroorzaakt door honger, door uitputting van essentiële grondstoffen of door de vervuiling van de aarde.”
1973
Na de Jom Kippoeroorlog in oktober 1973 leggen olieproducerende landen in het Midden-Oosten grote prijsstijgingen op en beperken zij de verkoop aan bepaalde Europese landen. Daardoor ontstaan in de hele EEG economische problemen.
1989
De Berlijnse Muur valt en de grens tussen Oost en West wordt voor het eerst in 28 jaar geopend. In oktober 1990 wordt Duitsland na meer dan 40 jaar herenigd en wordt het oostelijk deel opgenomen in de Europese Gemeenschap.
1992
Het Verdrag van Maastricht ter oprichting van de Europese Unie wordt op 7 februari 1992 ondertekend door de (op dat moment) twaalf lidstaten van de Europese Gemeenschap.
1993
Het internet wordt opengesteld voor bedrijven en particulieren. Het duurt een paar jaar tot het internetgebruik helemaal ingeburgerd raakt en niet meer weg te denken is.
1995
De Schengen-akkoorden treden in werking in zeven landen: België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Nederland, Portugal en Spanje. Vanaf dat moment kan er tussen deze landen gereisd worden zonder paspoortcontroles aan de grenzen.
2001
Gekaapte vliegtuigen vliegen in de Twin Towers van het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington. Bijna 3.000 mensen komen om het leven.
2002
De euro wordt als officiële munt ingevoerd in twaalf van de op dat moment vijftien EU-lidstaten
2007
Apple presenteert de iPhone en introduceert daarmee de smartphone zoals we die nu kennen.
2008
Een grote financiële crisis treft de wereldeconomie. De problemen beginnen bij hypotheekleningen in de Verenigde Staten.
2015
In 2015 vragen 1,3 miljoen mensen in Europa asiel aan, het hoogste aantal in één jaar sinds de Tweede Wereldoorlog. De toename heeft vooral te maken met de oorlog in Syrië. Er wordt, nadat in een week tijd enkele honderden bootvluchtelingen verdrinken in de Middellandse Zee, gesproken van een ‘vluchtelingencrisis’.
2016
In een referendum stemt 52% van de kiezers in het Verenigd Koninkrijk voor ‘Brexit’, het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie na meer dan 40 jaar lidmaatschap. De Brexit treedt op 31 januari 2020 in werking.
2020
De coronapandemie veroorzaakt een ernstige noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid.
2022
In de vroege ochtend van 24 februari 2022 vallen Russische troepen vanuit de Krim, Belarus en het oosten van Rusland Oekraïne binnen.
2025
De geopolitieke relatie tussen de Verenigde Staten en Europa komt op scherp te staan. Op de Internationale veiligheidsconferentie in München richt de Amerikaanse vicepresident Vance zijn pijlen op Europa, dat hij ervan beschuldigt democratische waarden te verloochenen door radicaal-rechtse partijen uit regeringen te weren en de vrijheid van meningsuiting te beperken.
Het verhaal van een generatie
Componist Philip Venables, regisseur en librettist Ted Huffman en librettist Nina Segal wagen zich met We Are The Lucky Ones aan een uniek muziektheaterproject. Met hun nieuwste opera vertellen ze het verhaal van een generatie die geboren werd in de jaren veertig van de twintigste eeuw en wiens leven nauw verbonden is met de ontwikkeling van West-Europa.
Het verhaal van een generatie
Componist Philip Venables, regisseur en librettist Ted Huffman en librettist Nina Segal wagen zich met We Are The Lucky Ones aan een uniek muziektheaterproject. Met hun nieuwste opera vertellen ze het verhaal van een generatie die geboren werd in de jaren veertig van de twintigste eeuw en wiens leven nauw verbonden is met de ontwikkeling van West-Europa.
Het artistieke team vond inspiratie in het werk van schrijvers Annie Ernaux en Karl Ove Knausgård. De Franse auteur Annie Ernaux schreef met De jaren (2008) een ‘autosociobiografie’ over de periode 1941-2006. In deze roman koos ze voor een vorm die haar in staat stelt zowel verslag te doen van de veranderende wereld als van haar eigen positie daarin. Ernaux speelt een vernuftig spel met subjectiviteit en objectiviteit, met de wisselwerking tussen persoonlijke en collectieve ervaringen.
Een ander belangrijk referentiepunt was Mijn strijd, de zesdelige autobiografische reeks van de Noorse auteur Karl Ove Knausgård. Hierin schrijft hij onverholen en genadeloos, tot in de kleinste details, over zichzelf en zijn familiegeschiedenis. “Wat ons fascineerde aan De jaren en Mijn strijd,” vertelt regisseur en co-librettist Ted Huffman, “is hoe beide auteurs tijdsbeelden schetsen en onderzoeken door de lens van persoonlijke ervaringen. Het persoonlijke en het politieke komen in hun werk op een ijzersterke manier samen.”
Grootse schaal
Het artistieke team raakte gefascineerd door de generatie die Ernaux in haar roman schildert. “Deze mensen werden tijdens of kort na de Tweede Wereldoorlog geboren,” vertelt Huffman. “Ze waren kind tijdens de wederopbouw, in een tijd van grote schaarste. Europa lag voor een groot deel in puin. Wat deze generatie vervolgens tijdens hun leven meemaakte is ongekend in de geschiedenis van de mensheid: een explosieve economische groei, de inrichting van de verzorgingsstaat, ingrijpende technologische ontwikkelingen, toenemende globalisering en veranderende sociale verhoudingen.”
Een hele generatie
“Wat me greep was de schaal en de schijnbare onmogelijkheid van dit project,” vertelt librettist Nina Segal, die voor het eerst samenwerkt met Huffman en Venables. “Knausgård vertelde één levensverhaal en had daar zes lijvige romans voor nodig. Annie Ernaux bracht in haar roman de focus steeds weer terug naar één personage en beperkte zich tot een Franse context. Maar Ted en Philip hadden de ambitie om de levens van een hele Europese generatie te vangen, in één opera. Hoe giet je zoiets groots en omvangrijks in een compacte en toch nog betekenisvolle vorm?” Het team baseerde zich voor het schrijven van het libretto niet op hun eigen verbeelding, maar op gesprekken met échte mensen die geboren werden in de jaren veertig. “We delen als team een grote interesse voor de manier waarop mensen zich dingen herinneren en hoe ze daarover spreken,” vertelt Venables. “Voor Denis & Katya (2019), een van de eerdere opera’s die ik met Ted ontwikkelde, doken we in de waargebeurde geschiedenis van twee Russische tieners die van huis waren weggelopen en die uiteindelijk in een fatale confrontatie met de politie om het leven kwamen. We spraken een journalist en een klasgenoot, raadpleegden mediaberichten en verwerkten citaten daaruit in het libretto van de opera.”
Interviews
Voor We Are The Lucky Ones hanteerde het team een soortgelijke aanpak, maar dan op een veel grotere schaal. Een groep van zes onderzoekers ging in gesprek met zo’n 80 geïnterviewden uit Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk, Denemarken, Zweden, Noorwegen, de Faeröer Eilanden, IJsland en een enkeling uit de Verenigde Staten. Sommigen van hen migreerden tijdens hun leven naar of juist weg uit Europa, anderen woonden hun hele leven op het continent. Aan de hand van gerichte vragen vertelden de geïnterviewden over hun werk, belangrijke aankopen, geliefden, reizen die ze maakten, hun toekomstbeeld en zaken waar ze spijt van hadden. Transcripties en vertalingen van de gesprekken kwamen bij het artistieke team terecht.
Uiteindelijk lag er een overweldigende stapel van zo’n 350 A4-tjes met bronmateriaal om door te werken. Het team las de interviews grondig, op zoek naar de rode draden en centrale thema’s. Ook interessante zinswendingen en woordkeuzes noteerden ze. En zo construeerden ze het skelet van hun libretto. “We wilden juist aandacht besteden aan datgene wat meestal als neutraal of alledaags wordt beschouwd,” vertelt Huffman. “Zaken zoals een mesgevecht op een strand in Vietnam, waarover in één van de interviews met geuren en kleuren werd verteld, hebben we daarom weggelaten. We zochten eerder naar tendensen dan naar uitzonderingen.”
We Are The Lucky Ones is door deze focus voornamelijk een verhaal over de ontwikkeling van de middenklasse. Venables: “We richten ons met deze opera op de ‘winnaars’ – op de mensen die het meest hebben geprofiteerd van de economische expansie na de oorlog. Met de stijgende welvaart sinds de wederopbouw zijn immers steeds meer mensen tot deze middenklasse gaan behoren.”
Binnen deze middenklasse voltrok zich in de loop der jaren een mentaliteitsverandering. “Na de oorlog was er een gedeeld besef dat men elkaar nodig had om iets op te bouwen,” zegt Huffman. “Maar dat gevoel van solidariteit lijkt in het huidige tijdsgewricht, waarin individualisme en neoliberalisme de toon zetten, ver weg.”
Venables benadrukt dat We Are The Lucky Ones geen veroordeling is van een hele generatie: “Deze mensen stonden óók op de barricades om te vechten voor precies die rechten en verworvenheden die nu weer worden afgebroken. Ze worden vaak afgedaan als ‘boomers’, maar de mensen met wie wij spraken zijn allesbehalve onwetend over de kwesties van vandaag. Velen van hen zijn politiek betrokken geweest en zeer bewust van het politieke landschap.”
Geesten
We Are The Lucky Ones is een opera voor acht zangers, met rolnamen die simpelweg van één tot acht zijn genummerd. De performers vertolken geen individuele personages, maar fungeren als bezielde spreekbuizen voor vele verschillende stemmen. Het is alsof de geesten van de geïnterviewden kortstondig bezit van hen nemen. Die aanwezigheid van ‘geesten’ wordt ook subtiel gesuggereerd in de minimalistische scenografie, waarin een ghost light een centrale rol speelt. In oude theaters, vooral in de Verenigde Staten, is het traditie om ook ’s nachts, wanneer het theater leeg is, een enkele gloeilamp op het podium te laten branden. Niet alleen uit veiligheidsoverwegingen, maar ook uit bijgeloof – om de geesten van het theater tevreden te stellen.
Performer en tekst
Het team speelt doelbewust met onverwachte combinaties van performer en tekst. Een opvallend voorbeeld is dat van de tenor die kortstondig een Oost-Duitse alleenstaande moeder belichaamt. “Het ging ons niet om het vinden van de ‘juiste’ of meest voor de hand liggende performer bij een bepaalde tekst,” licht Segal toe. “Juist niet. Door frictie te creëren, benadrukken we dat we een verhaal vertellen dat het particuliere, het individuele overstijgt.” Naast soloscènes bevat de opera scènes waarin een dynamische vorm van collectieve storytelling centraal staat. Een treffend voorbeeld is de scène waarin een tenor vertelt dat hij voor het eerst een sinaasappel eet. Terwijl hij zijn herinnering ophaalt, vertolkt het volledige ensemble unisono de stem van zijn moeder die uitlegt hoe je een sinaasappel pelt. Een ander veelzeggend voorbeeld is de vervierdubbeling van stemmen in de scène van het huwelijksaanzoek: de rol van de vrouw die het aanzoek krijgt, wordt vertolkt door de vier vrouwelijke zangeressen tegelijkertijd.
Chronologie
In een collage van verschillende stemmen en personages biedt de chronologische opbouw van de opera – van de jaren veertig tot nu – houvast. “We vertellen een archetypische levensloop,” zegt Venables. “Je wordt verliefd, vindt een baan, trouwt, koopt een huis, krijgt kinderen, koopt misschien een tweede auto, een groter huis, gaat met pensioen en brengt tijd door met je kleinkinderen. We willen dat mensen zichzelf en anderen in die structuur herkennen.” “Die levensloop biedt houvast en maakt het mogelijk om grotere thema’s aan te snijden,” vult Segal aan. “Terwijl in de opera opgewekt wordt gezongen over het kopen van een huis, weet het publiek dat zulke mogelijkheden voor jongere generaties steeds minder vanzelfsprekend zijn. Zo sluipen grote thema’s als de klimaatcrisis, politieke instabiliteit en ongelijkheid op subtiele wijze de opera binnen. Tegelijkertijd blijven we geworteld in het persoonlijke – mensen kregen geen kinderen of kochten geen tweede auto met de intentie om de planeet te schaden. Ze maakten keuzes die op dat moment betekenisvol voor hen waren.”
In We Are The Lucky Ones zijn twee manieren van herinneren te onderscheiden. “Enerzijds zijn er scènes waarin de herbeleving centraal staat,” legt Venables uit. “We tonen het leven zoals het in het moment wordt ervaren – in gedramatiseerde of levendige herinneringen. Daarnaast zijn er scènes waarin personages terugkijken en hun levenskeuzes heroverwegen. Zo ontstaat een intrigerende spanning tussen verleden en heden, tussen nabijheid en afstand.”
Bigband en swing
Voor zijn compositie putte Venables inspiratie uit muziek die deze generatie in hun jeugd hoorde. “De gedramatiseerde herinneringen zijn als het ware kleine karakterstudies, en ik wilde voor de afzonderlijke scènes eigen muzikale vormen vinden – vormen die afstand creëren, maar tegelijkertijd energie brengen. Daardoor ontstond er veel ruimte voor dynamiek, ritme en dans. Als vanzelf begon ik terug te grijpen op genres uit de jaren veertig en vijftig: oude Hollywood-filmmuziek, bigband, swing. Die muziek draagt een gevoel van romantiek, optimisme en nostalgie in zich.”
“Toch,” benadrukt Venables, “is de compositie als geheel zeer eclectisch en bevat ze ook veel hedendaagse klassieke muziek. Ik wilde het gevoel oproepen van een stromende rivier van herinneringen.”
Verbeelding
Een sleutelwoord in de regie van Huffman is verbeelding. “De wisselwerking tussen performers en publiek is de essentie van het theater, en we keren terug naar die kern. In plaats van alles illustratief te tonen, stimuleren we de verbeelding door zang, tekst en dans.” Contrasten spelen hierbij een belangrijke rol, aldus Huffman. “Het publiek ziet acht mensen in elegante avondkleding opkomen. Wanneer ze beginnen te zingen over de moeilijke tijden uit hun jeugd, voel je het scherpe contrast tussen heden en verleden.”
“Omdat dans en beweging zo centraal staan in het stuk,” vervolgt Huffman, “voelden we geen behoefte aan een ingewikkeld decor. We hadden vooral ruimte nodig voor het vertellen van verhalen. Daarnaast ontwikkelden we een visuele taal met foto- en videoprojecties. Deze generatie was de eerste met eigen camera’s. En ook de manier waarop mensen zichzelf in beelden representeren, is in de afgelopen 80 jaar enorm veranderd.”
“De ontwikkeling van fotografie,” voegt Segal toe, “loopt parallel met grotere maatschappelijke veranderingen. Fotografie was ooit iets zeldzaams, iets wat je alleen op weloverwogen momenten deed, vanwege de beperkingen van filmrolletjes en de kosten en moeite van het ontwikkelen. Maar met de komst van digitale camera’s en smartphones is fotografie nu overvloedig. En bovendien zijn beelden nu, in het tijdperk van AI, steeds minder betrouwbaar geworden.”
De foto’s en video’s die in de voorstelling worden geprojecteerd weerspiegelen die tendens. Op basis van echte historische foto’s en video’s hebben video-ontwerpers Nadja Sofie Eller en Tobias Staab een algoritme getraind. Vervolgens hebben ze dit algoritme foto’s en video’s laten genereren. Het resultaat zijn beelden die misschien op het eerste gezicht authentiek aandoen, maar ook iets unheimlichs hebben. Net zoals schrijvers Huffman en Segal op basis van échte input uit de interviews iets nieuws hebben geconstrueerd, zo hebben Staab en Eller dat aan de hand van historische beelden gedaan. Zo bevraagt We Are The Lucky Ones in zekere zin, net als Denis & Katya, het grijze gebied tussen waarheid en fictie. Of de mensen die in de interviews hun herinneringen hebben gedeeld zichzelf in de voorstelling zullen herkennen? “Misschien wel, misschien niet,” sluit Huffman af. “Dat is de grote vraag.”
Tekst: Laura Roling
Portret van componist Philip Venables
We Are The Lucky Ones is de vierde en meest grootschalige opera tot nu toe van de Britse componist Philip Venables. In zijn jarenlange samenwerking met regisseur en schrijver Ted Huffman heeft hij een reputatie opgebouwd als vernieuwer en uitdager van de operavorm.
Portret van componist Philip Venables
Nieuwe verbindingen tussen tekst en muziek
We Are The Lucky Ones is de vierde en meest grootschalige opera tot nu toe van de Britse componist Philip Venables. In zijn jarenlange samenwerking met regisseur en schrijver Ted Huffman heeft hij een reputatie opgebouwd als vernieuwer en uitdager van de operavorm.
Opera’s hebben zich altijd gevoegd naar de theatervormen uit de tijd waarin ze zijn ontstaan: van de hofdrama’s en komedies van de 18de eeuw tot de Schilleriaanse tragedies van de 19de eeuw en de verismo-stukken uit het begin van de 20ste eeuw. Daarna raakte de vorm vastgeroest. Veel nieuwe opera’s baseren zich inmiddels op populaire romans of films, in een poging om publiek te trekken met een titel die hen bekend voorkomt. Maar voor wie opera als levend theater beschouwt, is het frustrerend om te zien hoe vaak de kunstvorm in de praktijk verstoken van leven blijft. Mede om die reden worden de theatrale samenwerkingen tussen Venables en Huffman door critici en publiek met lof en enthousiasme ontvangen. Onbelemmerd door conventies, brengen ze in hun werken – steeds op een geheel eigen wijze – het muziektheater terug naar de essentie. “Mijn belangrijkste focus binnen de opera is het vinden van nieuwe syntheses, nieuwe manieren waarop muziek en tekst op elkaar inwerken,” aldus Venables.
Muziekonderwijs
Misschien komt zijn drang om alles opnieuw te bevragen voort uit zijn onconventionele ingang in de vaak elitaire wereld van de kunstmuziek. Venables, opgegroeid in Chester in het noorden van Engeland, begon op negenjarige leeftijd viool te spelen dankzij de muziekeducatiedienst op zijn basisschool. “Ik kreeg toevallig een viool toegewezen,” vertelt hij. “Andere kinderen kregen een fluit of een klarinet. Daarna ging ik naar een openbare middelbare school die toevallig een erg goede muziekafdeling had.” Al snel begon hij op de viool te componeren en verkende hij de mogelijkheden van het instrument buiten de stukken die hij voor zijn lessen moest instuderen.
Die muziekafdeling bood een “veilige plek in de pauzes en tussen de middag, weg van het geweld op het schoolplein.” Helaas is het soort muziekonderwijs dat Venables’ carrière mogelijk maakte door bezuinigingen grotendeels verdwenen. “Mijn ouders betaalden mee aan de muzieklessen,” zegt hij, “maar al het andere werd door de school gefinancierd. Als die muziekeducatiedienst er niet was geweest toen ik negen was, zou ik niet doen wat ik nu doe. De muziekwereld wordt sterk gedomineerd door geërfd vermogen en traditie, en deze deze publieke voorzieningen zijn voor veel mensen de enige toegang tot muziek.” Als student – en nog steeds – voelde Venables zich het meest aangetrokken tot componisten die men wellicht niet direct zou associëren met een hedendaagse componist als Venables: Rachmaninov, Prokofjev, Sjostakovitsj, Stravinsky. “De grote Russische muziek van de twintigste eeuw,” vertelt hij. “Bombastisch. Hart op de tong. Ik herken nog steeds veel van mijn eigen smaak in die muziek. Ik houd van grootse gebaren en filmische storytelling.”
Gesproken tekst Venables’ zoektocht naar de verbinding tussen muziek en tekst begon niet via de traditionele zangkunst of opera, maar door te werken met gesproken tekst. In 2015 kreeg hij van London Sinfonietta de uitnodiging om een bijdrage te leveren aan een concert op de avond van de Britse parlementsverkiezingen. Dit leidde tot Illusions, een samenwerking met de Britse undergrounddragartiest David Hoyle. Andere componisten kwamen volgens Venables met “vage boodschappen over liefde, hoop en geluk na al die jaren van bezuinigingen.” Met Illusions koos Venables daarentegen voor een rauwe insteek: video-opnames van Hoyle, die in de stijl van zijn onnavolgbare podiumacts dronken fulmineerde over verkiezingen, democratie en bezuinigingen. Deze fragmenten werden geknipt, gemonteerd en geïntegreerd in een bredere muzikale structuur. “Het was woedend en uitbundig tegelijk,” zegt hij. In 2017 werd het werk verder uitgebreid.
Venables’ benadering van tekstzetting wordt niet zozeer beïnvloed door de tradities van gecomponeerde muziek, maar vooral door internetcultuur en elektronische dansmuziek – twee werelden waar hij gepassioneerd over is. Als inspiratiebronnen noemt hij de track Since I Left You van The Avalanches en de YouTube-kunstenaar Cassetteboy, die toespraken van politici verknipt tot absurdistische mashups en melodieën creëert uit hun woorden.
Sarah Kane
Zijn eerste opera, 4.48 Psychosis (2016), is een bewerking van het gelijknamige toneelstuk van Sarah Kane. In conventionele toneelstukken, waarin personages elkaar in realistische dialogen aanspreken, is er doorgaans maar één register van tekst. Kane’s stuk, een onderzoek naar psychische problematiek dat schakelt tussen monoloog, dialoog, poëzie, proza en opsommingen, is anders. “Ik vond het compositorisch spannend, omdat je voor elk type tekst een andere muzikale benadering kunt vinden,” aldus Venables.
Tijdens het ontwikkelproces van 4.48 Psychosis begon Venables zijn samenwerking met Ted Huffman. De uit New York afkomstige regisseur had Venables jaren eerder ontmoet; hun eerste samenwerking was, zo zegt Venables bescheiden, “een succes.” Dat is een understatement: de opera werd wereldwijd lovend ontvangen en geprogrammeerd bij verschillende operahuizen en festivals. “Aangewakkerd door het succes van 4.48 Psychosis kwamen we in een enorm vruchtbare fase,” vertelt Venables. Huffman en Venables wilden projecten ontwikkelen waarin de conventies van opera geen vanzelfsprekendheid zijn. Al snel besloten ze zich op twee onderwerpen te richten voor nieuwe muziektheaterwerken: een klassieke fabel uit de LHBTQIA+-beweging en een nieuwsartikel over twee zwaarbewapende Russische tieners die zich in een datsja verschansten en hun confrontatie met de special forces livestreamden.
Theatrale storytelling
De twee verschillende verhalen leidden tot twee zeer verschillende muziektheaterstukken, maar in beide stond de verkenning van theatrale storytelling centraal. In Denis & Katya, dat in 2019 in première ging bij Opera Philadelphia (en in 2022 bij De Nationale Opera te zien was), reconstrueren twee zangers het verhaal via interviews met betrokkenen, nieuwsartikelen, tekst uit de livestream zelf – inclusief achtergelaten reacties van kijkers – en tekstberichten tussen componist en librettist over hun creatieve proces.
Elk type tekst biedt nieuwe mogelijkheden voor ritme en muzikaal effect. De muziek – voor zangers, elektronica en vier cello’s – is lastig in traditionele termen te vatten. Niet zozeer qua harmonie of stijl, maar in de manier waarop de muzikale vorm zich als vanzelf uit de gesproken tekst lijkt te ontwikkelen. De opera’s van Janáček vormen in dat opzicht een interessante vergelijking.
In The Faggots and Their Friends Between Revolutions (2023) komt een groep artiesten samen om een queer fabel tot leven te brengen. De cast bestaat niet uit operazangers, maar uit veelzijdige performers, en de instrumentatie is afgestemd op de instrumenten die zij bespelen. Het werk is een pastiche van zeer uiteenlopende muzikale stijlen. Iedere avond opnieuw ontstaat de voorstelling vanuit hun samenwerking als collectief, zonder dirigent op de bok – een metafoor voor de queer gemeenschappen die het stuk beschrijft.
“Wat we in ons werk proberen, is de een-op-een relatie tussen performer en personage los te laten,” aldus Venables. In 4.48 Psychosis vertolken meerdere performers één personage en in Denis & Katya worden meerdere personages gespeeld door slechts twee performers. In The Faggots and Their Friends Between Revolutions zijn de perfor mers simpelweg zichzelf: vertellers. Deze vorm van vertellen zet zich voort in de nieuwste samen werking van Venables en Huffman, die voortkomt uit een gedeelde bewondering voor De jaren van Nobelprijswinnaar Annie Ernaux – een collectieve biografie van een generatie Fransen die kind zijn tijdens de wederopbouw, opgroeien, in opstand komen, rijker worden, consument worden en uiteindelijk wel of juist niet hun politieke strijd voor gerechtigheid en collectieve bevrijding voortzetten.
Het systeem
Samen met toneelschrijver Nina Segal interviewden Venables en Huffman – met hulp van een team van zes onderzoekers – zo’n 80 mensen die geboren werden in de jaren ’40. Een vraag die het artistieke team bezighield, is de mate van verantwoordelijkheid die deze generatie draagt voor de huidige toestand van de wereld. Voor Venables is het interessanter om het systeem te bespreken dan de individuele mensen binnen dat systeem de schuld te geven. Geordend naar de gezamenlijke levensloop van de generatie, van geboorte tot op hoge leeftijd, roept de partituur de muzikale stijlen op die het leven van deze generatie hebben gevormd: big band en Hollywoodmuziek, jive, swingmuziek – muziek die een optimisme of luxe uitstraalt. Deze klanken, die de stroom van herinneringen in de opera vormgeven, brengen vreugde in het werk. Het is muziek uit de periode waarin deze generatie zijn onschuld nog niet verloren had. “De muziek brengt de herinneringen tot leven,” zegt Venables daar zelf over. “Er zijn geesten in het theater.”
Tekst: Ben Miller
Vertaling: Laura Roling
Hoofdsponsor Nationale Opera & Ballet
