Koninklijke rivalen in Donizetti’s Maria Stuarda

Na de eerste volledige repetitiedag, waarin zij de hele enscenering hebben doorgenomen, zijn Kristina Mkhitaryan en Aigul Akhmetshina in opperbeste stemming. Ze staan te popelen om te beginnen aan de nieuwe productie van Maria Stuarda, Donizetti’s meeslepende bewerking van Friedrich Schillers toneeldrama. Mkhitaryan en Akhmetshina zingen de twee vrouwelijke hoofdrollen van Mary I van Schotland en Elisabeth I van Engeland. Akhmetshina: “We hebben geweldige collega’s en een fantastisch team, wat een zegen is. En ik werk samen met mijn favoriete zangeres! Kristina dwingt me altijd om beter te zijn, om harder te werken. Het gaat niet om competitie, maar om op hetzelfde niveau willen zitten. Je wilt hetzelfde vakmanschap tonen, dezelfde muzikaliteit. Ik hou ervan als je collega’s je op die manier kunnen pushen en je iets kunt leren.”

‘Bij belcanto hoor je werkelijk alles’

De magie van belcanto

Maria Stuarda is de tweede opera in wat vaak wordt aangeduid als Donizettis ‘Tudor-trilogie’ en een hoogtepunt van het Italiaanse belcanto: romantische opera waarin de nadruk ligt op vocale schoonheid als middel voor emotionele expressie. In hoeverre moet je je als zangeres aanpassen aan dit genre? Mkhitaryan: “In februari zong ik Violetta in La traviata en daarna Adina in L’elisir d’amore. Voor mij was dat een erg grote overgang, aangezien Adina echt een andere, slankere manier van zingen vereiste. Adina is ook een echte belcanto-rol, maar eigenlijk lijkt Violetta meer op Maria Stuarda, qua kleur en volume. Voor mij voelt het zingen van de rol heel comfortabel. Natuurlijk heb ik wel tijd nodig om me goed voor te bereiden, want bij belcanto hoor je werkelijk alles, je kunt je nergens achter verschuilen. Een kleine verkeerde noot en iedereen merkt het.” Akhmetshina: “Bij Verdi, Wagner, of Puccini, heb je die flinke orkestratie die je een beetje bedekt en de kleine foutjes die je soms maakt verbergt. Maar bij belcanto sta je vocaal gezien helemaal naakt op het podium. Het is prachtige muziek, net als juwelen met veel fijne details.”

Het genie van Donizetti

Geeft Donizetti zelf muzikale aanwijzingen over hoe deze twee sterke vrouwen geportretteerd moeten worden? Akhmetshina: “Het is eigenlijk vrij zeldzaam bij opera, zou ik zeggen, om twee vrouwelijke partijen te hebben die min of meer gelijkwaardig zijn, zoals we hier hebben. Kristina’s muziek is gevoeliger, denk ik. Ze moet veel met dynamiek spelen en er zijn van die lange frasen, die een ongelooflijke adembeheersing vereisen. Terwijl mijn rol meer puntig, scherp en krachtig geschreven is, met veel forte-noten.” Mkhitaryan: “Als je naar de partituur kijkt, kun je elke dag iets nieuws ontdekken. Donizetti heeft echt een geweldig stuk gecomponeerd en zulk indrukwekkend werk geleverd. Hij heeft zoveel kleine details genoteerd die belangrijk zijn om in acht te nemen. Alles wat hij wilde, schreef hij in de partituur: die moet je gewoon openslaan en zijn aanwijzingen volgen. Soms schrijft hij lange bogen, maar daarbinnen zijn er accenten, als aarzelingen. Het is alsof je wilt spreken, maar je hapert omdat je overmand wordt door emoties.”

Luisteren naar het verleden

Vanwege de prachtige melodieën en het meeslepende verhaal heeft de opera in het verleden veel vooraanstaande vertolkers aangetrokken. Bieden zij inspiratie voor zangers die vandaag de dag dezelfde rollen op zich nemen? Mkhitaryan: “Ik ben altijd geinteresseerd in hoe zangers het in het verleden deden. Die ouderwetse stijl, uit de tijd van de grote diva’s. Maar tegenwoordig moeten we echt goed naar de partituur kijken en proberen te doen wat er werkelijk staat.” Akhmetshina: “Ik denk dat opera vroeger te veel gericht was op alleen de zang. Terwijl het nu, wat ik erg fijn vind, ook meer gericht is op acteren. Theater gaat nu eenmaal over acteren. Als we alleen maar zangers willen zijn, kunnen we net zo goed een concertante versie doen. In het theater hebben we de kans om onszelf te transformeren in verschillende personages, met verschillende karakters.”

Gedwongen rivalen

Als het gaat om personages en karakters in deze specifieke opera, zijn we geneigd een tegenstelling te zien: Maria als de belichaming van het pure en goede, en Elisabetta als de traditionele schurk. Akhmetshina: “Natuurlijk gaat deze opera over de confrontatie van twee sterke vrouwen, maar tegelijkertijd zien we in onze productie beide vrouwen in een zeer kwetsbare positie. We zien ze als mensen, niet alleen als koninginnen. We laten niet alleen de oppervlakte zien, maar proberen verder te gaan en verschillende kanten te belichten. Elisabetta vermoordt Maria niet omdat ze haar simpelweg als concurrentie ziet; het ligt veel gecompliceerder.”

Mkhitaryan: “Deze productie laat zien hoe beide vrouwen zich hebben ontwikkeld, hoe hun jeugd hen heeft beinvloed en hen heeft gemaakt tot wie ze zijn. Een van de ideeën is dat de vrouwen een op een eerlijk met elkaar kunnen praten, kunnen laten zien wie ze werkelijk zijn, misschien zelfs vrede kunnen sluiten. Maar de mannen om hen heen laten dat niet toe. Deze vrouwen worden als twee dieren in een kooi gegooid. De mannen willen ze zien vechten.” Akhmetshina: “Want zodra je vriendelijkheid toont, kunnen ze je op dat moment als een zwakke koningin zien, en dat kun je je niet veroorloven.”

‘We zien de twee vrouwen niet alleen als koninginnen’

Feit en fictie

Akhmetshina: “Het eerste wat ik doe als ik aan een rol als deze begin, is de geschiedenis bestuderen. Alleen zijn de opera en de geschiedenis wel even wat anders. Mary en Elisabeth hebben elkaar in het echt nooit ontmoet. Maar in opera moet een verhaal verteld worden, en moeten we waar nodig wat fictie inbrengen. Zo zijn Kristina en ik bevriend in het echte leven. Iedereen zegt altijd tegen ons dat we zussen lijken. Als zangers moeten we voor deze productie dus verder gaan, iets anders laten zien op het podium, momenten van angst en misschien zelfs iets van haat tonen.” Mkhitaryan: “Maar je ziet in het echte leven ook dat mensen die extreem close zijn de ergste ruzies kunnen hebben, het heftigst kunnen botsen. Dat komt juist door die intense verbondenheid.”

De stem beschermen

Mkhitaryan en Akhmetshina zijn twee jonge zangeressen met carrieres die de laatste jaren een grote vlucht hebben genomen. Hoe zorgen ze voor hun stem, en hoe weerstaan ze de verleiding om te snel te veel te doen? Akhmetshina: “Ik denk dat het belangrijkste is dat je met je eigen stem blijft zingen en niet probeert iemand anders te kopieren. Als je het repertoire zingt dat bij je stem past en dat comfortabel is, en je jezelf niet forceert, helpt dat je om je stem op natuurlijke wijze te ontwikkelen. En we moeten begrijpen dat hoewel we proberen een zekere mate van perfectie te bereiken, echte perfectie niet bestaat. In zekere zin is er wat dat betreft geen goed of fout met zingen. Als je kijkt naar de carrières van sommige zangers die voortijdig geëindigd zijn, denk ik dat het vaak een probleem was dat ze stopten met leren en oefenen. Je moet je als zanger voortdurend aanpassen: als je twee kilo aankomt, vereist dat aanpassing in je spieren. Als je wat gewicht verliest, moet je je aanpassen. Zelfs als je moe bent, moet je bijsturen.”

Mkhitaryan: “En het is essentieel om te rusten. Het is zo belangrijk om af en toe wat ruimte te hebben, vooral als je voelt dat je over je grenzen dreigt te gaan. Dan is het beter om wat gas terug te nemen. Soms is het goed om gewoon stilte te hebben, je hersens uit te schakelen en iets anders te doen. We zijn afhankelijk van onze stembanden, van ongelooflijk kleine spieren. Die hebben echt rust nodig.”

Kijken naar de toekomst

Voor Mkhitaryan is het zingen van Maria Stuarda op het operatoneel een droom die uitkomt. Maar wat heeft de toekomst verder voor deze twee artiesten in petto? Zijn er nog andere rollen die ze heel graag zouden willen zingen? Mkhitaryan: “Dit was echt mijn droom, en ik ben zo blij dat ik die kan waarmaken. Ik zou eigenlijk Musetta zingen in La bohème bij The Metropolitan Opera in New York, en ik ben heel dankbaar dat ze me van mijn contract hebben ontheven zodat ik deze productie kon doen. Over een paar jaar zou ik misschien graag Verdi’s Luisa Miller zingen. En Händels Alcina! Ik heb die rol maar één keer gedaan en ik zou hem graag vaker zingen.

Ik maak ook mijn debuut als Tatjana in Jevgeni Onjegin van Tchaikovsky, een prachtige rol! Akhmetshina: “Na Maria Stuarda zing ik Charlotte in Werther in Covent Garden in Londen. En daarna een Romeo in Bellini’s I Capuleti e i Montecchi in Salzburg. Het is mooi om verschillende rollen te zingen omdat het je helpt te zien hoe de stem werkt. Die ontwikkelt zich na elk nieuw project. Hopelijk ga ik over een jaar of tien zwaarder repertoire zingen, zoals Eboli en Amneris in Verdi’s Don Carlos en Aida, en Dalila in Saint-Saens’ Samson et Dalila!”

Maria Stuarda is van 6 tot en met 28 mei te zien in Nationale Opera & Ballet