Een actuele opera over Rusland
Kirill Serebrennikov regisseert Boris Godoenov
Verwacht geen pronkerige Kremlinkoepels of decadente tsarenmantels. In zijn regie van Moessorgski’s Boris Godoenov richt de Russische regisseur Kirill Serebrennikov zich op de ervaringen van het Russische volk anno nu. Geïnspireerd door het werk van fotograaf Dimitry Markov, schetst Serebrennikov een portret van mensen die met een flinke dosis gelatenheid en machteloosheid door het leven gaan.
De Russische regisseur Kirill Serebrennikov, die in 2022 bij De Nationale Opera te gast was met zijn eigenzinnige interpretatie van Webers Der Freischütz, buigt zich nu over een opera die hem zeer na aan het hart ligt. Boris Godoenov is immers niet alleen een opera over een tsaar die zich in een politiek moeras bevindt, maar ook over de impact die de politieke situatie op het Russische volk (vertolkt door het koor) heeft. Zelf heeft Serebrennikov aan den lijve ondervonden hoe ingrijpend de gevolgen kunnen zijn voor mensen die het Kremlin tegen de haren instrijken. In zijn Gogol Centrum in Moskou deinsde Serebrennikov er niet voor terug om zich politiek kritisch te uiten en moeilijke vragen te stellen.
In 2017 werd Serebrennikov gearresteerd op verdenking van het verduisteren van subsidiegelden. Hij zat twee jaar in huisarrest. Vanuit zijn appartement werkte hij door, zonder telefoon of internet, maar met een enkelband en een advocaat die dagelijks af en aan liep met usb-sticks vol opnamen van repetities en documenten met aantekeningen. Hoewel zijn huisarrest in april 2019 werd opgeheven, bleef Serebrennikovs vrijheid in Rusland beperkt: hij kreeg drie jaar voorwaardelijk opgelegd, een boete en het verbod om zijn land te verlaten. Toen hij in januari 2022 onverwachts toestemming kreeg om naar Hamburg af te reizen voor een première, keerde hij niet meer terug naar Moskou. Serebrennikov werkt sindsdien vanuit Berlijn.
Dmitry Markov
Het merendeel van de Russen beweegt zich, anders dan Serebrennikov, onder de radar en houdt zich stil. En juist dat deel van Rusland wil Serebrennikov centraal stellen in zijn productie van Boris Godoenov. Voor de vormgeving en esthetiek vond hij inspiratie in de fotografie van de onlangs overleden Dmitry Markov. Met zijn iPhone reisde Markov door Rusland om het dagelijks leven in de buitenwijken en op het platteland te vangen. “Hij was in staat de ziel van het volk vast te leggen, hun DNA. Als je Russen wilt begrijpen, moet je naar zijn foto’s kijken,” aldus Serebrennikov. “Veel mensen leven in het Rusland dat hij fotografeerde. Dima keek ernaar en was in staat schoonheid, erotiek en een soort glamour te zien.”
Geinspireerd door de beelden van Markov brengt Serebrennikov een doorsnede van een flatgebouw – zoals die massaal in de Sovjet-jaren opgetrokken werden – op het achtertoneel. In ieder appartement prijkt een televisiescherm, waarop het volk zorgvuldig gecureerde propaganda voorgeschoteld krijgt. Hun verhouding tot de politiek is er een van apathie en afgestomptheid: hun levens gaan hoe dan ook door. En het persoonlijke drama van tsaar Boris? Dat zal in de regie van Serebrennikov een twist krijgen. “Ik wil in ieder geval geen geromantiseerd beeld schetsen van de gekwelde politicus die uiteindelijk ook maar een mens is,” zegt Serebrennikov daarover. “Ik wil niets vergoelijken. Daarvoor zijn de gevolgen voor mensen te ingrijpend.”
Tekst: Laura Roling
Boris Godoenov is van 10 t/m 29 juni 2025 te zien in Nationale Opera & Ballet.