Ballet tot op het bot ontleed: Het grote belang van William Forsythe
William Forsythe geldt als de meest radicale en invloedrijke dansvernieuwer van de afgelopen vijftig jaar. Het Nationale Ballet heeft inmiddels zeven van zijn baanbrekende balletchoreografieën op het repertoire en brengt in Forsythe een ode aan de Amerikaanse meesterchoreograaf. Met daarin ook de Nederlandse première van nummer acht: Blake Works 1.
Tekst: Astrid van Leeuwen
Zijn ‘artistieke vader’. Zo zag William Forsythe (New York, 1949) de Russisch-Amerikaanse choreograaf George Balanchine (1904-1983), die hem als grootste vernieuwer van de balletkunst voorging. Toeval of niet: in het jaar waarin Balanchine overleed – 1983 – danste Ballett Frankfurt voor het eerst een choreografie van Forsythe. De titel, Gänge – ein Stück über Ballett, zou al gauw veelzeggend blijken te zijn. Forsythe zou zijn ‘moedertaal’ tot op de laatste komma en punt analyseren. Net als Balanchine vóór hem, zou hij de academische dans ingrijpend hervormen en verrijken. Maar wel op een totaal andere manier.
Lospeuteren en opschudden
Balanchines bijdrage was enorm: hij ontdeed het ballet van zijn verhalende karakter en voegde er een frisse vitaliteit en enorme dynamiek, swing en scherpte aan toe. Hij bleef daarbij echter wel trouw aan de structuur en regels van de klassieke dans zoals die al aan het hof van Lodewijk XIV werden vastgelegd.
Forsythe daarentegen stelde nadrukkelijk wél vragen bij de ‘balletwetten’. Stelselmatig begon hij de sterke nadruk op frontale presentatie, symmetrie en de vastgeroeste logica van de balletzinsbouw los te peuteren en op te schudden. Hij legde het onderliggende systeem van de academische dans bloot en demonteerde het tot op het bot, inclusief de relatie met de toeschouwer.
Euforisch
Wie in het Holland Festival van 1987 zijn Artifact zag – waarmee hij in 1984 internationaal doorbrak – herinnert zich ongetwijfeld de euforische stemming die tijdens de pauzes in de foyers van Nationale Opera & Ballet heerste. Forsythe had het traditionele ballet zelfverzekerd het domein van de hedendaagse kunst binnengeleid. De klassieke belijning werd grillig, balansen hingen extreem uit het lood, armen en benen rekten naar de maximale extensie, geijkte passencombinaties werden met nieuwe compositiestrategieën opengebroken en opnieuw samengesteld, al dan niet volgens algoritmische rekenmodellen of filosofische traktaten.
Topgezelschappen
In de jaren na Artifact creëerde Forsythe baanbrekende balletchoreografieën voor het door hem geleide Ballett Frankfurt en voor onder meer het prestigieuze Ballet de l’Opéra national de Paris. Zijn werk was gewild bij topgezelschappen over de hele wereld. Terwijl zij zijn succeswerken bleven uitvoeren, verschoof de aandacht van Forsythe bij Ballett Frankfurt gaandeweg naar meer experimentele danstheaterwerken, met veel aandacht voor improvisatie. In 1999 creëerde hij zijn laatste grote balletchoreografie voor het Parijse Opéra Ballet: Pas/Parts, dat nu, in een aangepaste versie uit 2018, in Forsythe te zien is.
Terug bij het ballet
De voorliefde voor experiment zette zich voort bij The Forsythe Company, een kleiner gezelschap dat Forsythe in 2004 – na het ter ziele gaan van Ballett Frankfurt – oprichtte. In 2015 droeg hij de leiding hiervan over aan Jacopo Godani en keerde hij na 42 Duitse jaren terug naar de Verenigde Staten. Sindsdien houdt hij zich nog intensiever bezig met een andere liefde – het creëren van architectonische- en performance-installaties – én bloeide zijn fascinatie voor de klassieke ballettechniek opnieuw op. Als freelance choreograaf creëerde hij de afgelopen jaren nieuwe balletten voor onder meer het Parijse Opéra Ballet (waaronder Blake Works I, dat in Forsythe zijn Nederlandse première beleeft), English National Ballet en Boston Ballet. De Amerikaanse ‘wonderboy’ mag dan inmiddels 73 zijn, met zijn creaties blijft hij dansers uitdagen, toeschouwers verbluffen en nieuwe generaties choreografen inspireren.
- Forsythe is van 10 t/m 27 juni 2023 te zien bij Het Nationale Ballet