Voorbereidend materiaal op de voorstelling Goud!
Het sprookje van de vis
Lees hier het sprookje waarop deze voorstelling gebaseerd is. Ook vind je hier meerdere versies van dit sprookje om in de klas (voor) te lezen.
Het sprookje van de vis
Het verhaal
Jacob woont met zijn vader en zijn moeder bij de zee, in een kuil onder een oude boom. Op een dag vangt hij een heel bijzondere vis. Het beestje kijkt hem met zwarte oogjes aan en smeekt: ‘Gooi mij terug en laat me leven, wat je wenst zal ik je geven!’
Jacobs ouders weten wel wat ze moeten vragen. Een warme deken voor de nacht. Een echt bed. Een huisje. Ze krijgen alles wat ze wensen, maar echt gelukkig zijn ze niet. Keer op keer moet Jacob terug naar zee met nieuwe wensen. Maar ziet de vis er nou elke keer een beetje zwakker uit? En waarom begint de zee steeds wilder te kolken?
Versies
Van dit sprookje bestaan meerdere versies. De bekendste is die van de gebroeders Grimm. In Nederland is het verhaal ook bekend geworden als het verhaal van Piggelmee, de visser. Mensen die het boekje met het verhaal van Piggelmee kochten, konden bij de koffie en de thee plaatjes sparen om in het boek te plakken. Misschien heeft je opa of oma dat boek nog wel in de kast staan!
Hier vind je de versie van Grimm om in de klas te lezen / te vertellen.
Er is ook een Russische versie van het sprookje. Die kun je hier lezen.
De makers van de voorstelling
Lees hier meer over de makers van deze opera, en bekijk een filmpje over Leonard Evers, de componist die al vaker opera’s maakte en dirigeerde voor De Nationale Opera.
De makers
De makers van de opera
Componist Leonard Evers en schrijfster Flora Verbrugge schreven Goud!in 2012 voor Theater Sonnevanck, een theatergroep in Enschede die muziektheater voor kinderen maakt. De jeugdopera werd een groot succes: verschillende operahuizen in Europa zetten hem op hun programma. Sophie de Lint, directeur van De Nationale Opera, leerde de voorstelling kennen tijdens haar vorige baan als artistiek directeur van het operahuis in Zürich, Zwitserland. Ze kwam naar Amsterdam met de wens om de Goud! ook hier te kunnen vertonen. En zo keert de opera terug naar Nederland. De Nationale Opera maakt deze voorstelling samen met Opera Zuid in Maastricht.
De cast
In deze productie spelen twee jonge zangeressen en twee jonge slagwerksters. In iedere voorstelling speelt een van de zangeressen, en een van de slagwerksters.
Vera Fiselier en Nienke Nasserian zingen en vertellen, en Jennifer Heinsen Laura Trompetter spelen slagwerk, maken allerlei geluidseffecten, en gebruiken bijzondere instrumenten om het verhaal van muziek en geluid te voorzien.
Maar natuurlijk hebben ook los van het podium veel mensen meegewerkt aan de opera; Kenza Koutchoukali is de regisseur (zij besliste bijvoorbeeld tijdens het repeteren hoe er gespeeld moest worden) en Amber Vandenhoeck en Leo van den Boorn zorgden voor het decor en de kostuums.
Kenza Koutchoukali Foto © Ben Kortman
Leonard Evers
Leonard is een jonge dirigent en componist. Een dirigent is de persoon die voor het orkest staat, en ervoor zorgt dat de muzikanten gelijk spelen (even snel of even hard of zacht) en de dirigent zorgt er ook voor dat de sfeer en het gevoel bij alle muzikanten op één lijn zit. Een componist bedenkt de noten voor alle muzikanten en zangers in een voorstelling.
Dat Leonard zowel componist als dirigent is lijkt bijzonder maar die dingen zijn voor hem zelf niet los van elkaar te zien: “Als ik componeer, denk ik als een dirigent en als ik dirigeer denk is als een componist." Leonard dirigeerde bij de Nationale Opera ook al de jeugdvoorstellingen Hondenhartje en De jongen die te snel groeide. Hij componeerde bovendien de voorstelling Kriebel voor het allerjongste publiek. Hieronder zie je een filmpje over zijn werk als dirigent in de voorstelling De jongen die te snel groeide.
Leonard Evers
Vertellen, zingen en geluiden maken
Lees hier meer over hoe deze voorstelling klinkt. Behalve vertellen wordt er natuurlijk gezongen, en mag je zelf meedoen als vertolker van de zee!
Hoe klinkt het
Gezongen of gesproken
In deze opera wordt gesproken (het verhaal wordt verteld en gespeeld) maar het zou geen opera zijn als er niet ook in werd gezongen. De meeste opera’s bestaan uit een volledig gezongen verhaal, begeleid door een orkest of ensemble van instrumenten. Maar in Goud! worden gezongen delen dus afgewisseld met gesproken tekst. De keuze voor welke tekst gesproken en welke tekst gezongen wordt, was voor componist Leonard Evers heel belangrijk. Let tijdens de voorstelling maar eens op welke momenten door de zangeres gezongen zijn.
Zingen en emotie
Opera is emotie, wordt heel vaak gezegd. En als je bij woorden muziek vindt, kan die muziek de woorden ook echt versterken. Denk maar eens aan spannende filmmuziek, of een reclamefilmpje met muziek op de achtergrond. Woord zonder muziek is echt heel anders dan woorden óp muziek. Probeer zelf maar eens:
Hieronder vind je de tekst van Stekelvarkentjes Wiegenliedje van Annie M.G. Schmidt. Lees eerst hardop de tekst voor.
Suja suja Prikkeltje, daar buiten schijnt de maan,
je bent een stekelvarkentje, maar trek het je niet aan,
je bent een stekelvarkentje, dat heb je al begrepen,
De leeuwen hebben manen en de tijgers hebben strepen
en onze tante eekhoorn heeft een roje wollen staart,
maar jij hebt allemaal stekeltjes en dát is zoveel waard.
Slaap, mijn kleine Prikkeltje, dan word je groot en dik,
dan word je net zo'n stekelvarken als je pa en ik
Het olifantje heeft een slurf, de beren hebben klauwen,
de papegaai heeft veren, van die groene, van die blauwe,
en onze oom giraffe heeft een héle lange nek,
maar jij hebt allemaal stekeltjes en dat is ook niet gek.
Suja suja Prikkeltje, het is al vreselijk laat,
je bent het mooiste stekelvarken, dat er maar bestaat,
de poezen hebben snorren en daar kunnen ze door spinnen,
de koeien hebben horens en de vissen hebben vinnen,
en onze neef, de otter, heeft een bruinfluwelen jas,
maar jij hebt allemaal stekeltjes, die komen nog te pas.
- En luister nu naar het volgende filmpje:
Song from home door Lilian Farahani
Wat gebeurt er met de tekst? Voegt de muziek iets toe aan de woorden? En zo ja: kun je vertellen wat en waarom? Welk gevoel kreeg je bij het lezen? En welk gevoel bij het zingen?
Kun je je voorstellen dat een componist als Leonard Evers het sprookje van Jacob en de tovervis graag gebruikt om muziek voor te componeren?
Geluiden uit de natuur
In de opera Goud! Komen behalve gesproken woord, gezongen woord en muziek op slagwerkinstrumenten, ook heel veel andere geluiden voor. Zo maakt de slagwerkster bijvoorbeeld met haar voet de geluiden van voeten die lopen over een schelpenpad, maar ook spannende geluidseffecten bij een scene waarin Jacob bang door een kasteelgang wandelt.
Jullie in het publiek vormen straks met elkaar de geluiden van de zee!
Ter voorbereiding hierop alvast een tweetal leuke opdrachten die je thuis of in de klas kan uitvoeren.
Opdracht 1
1. Luister naar het volgende muziekstuk van de Franse componist Claude Debussy.
Kun je horen in de muziek waarom het stuk La mer (de zee) heet?
La Mer, The Sea
2. Doe je ogen maar eens dicht en blijf luisteren. Stel jezelf voor terwijl je aan de rand van de golven staat. Wanneer wordt de zee woester? Wanneer is het nacht? Wanneer is de zee rustig kabbelend?
Opdracht 2
Zonder instrumenten kun je ook geluid maken; met je stem, zingend, sprekend, roepend, maar ook met je lichaam! Wrijf maar eens met je handen over elkaar en houd dat een tijdje vol. Hoe klinkt dat? Of knip met je vingers….hoor jij ook regendruppels?
Luister nu naar het volgende filmpje:
Zeegeluiden
1. Welke verschillende geluiden hoor je?
2. Kun je manieren vinden om deze geluiden na te bootsen met je stem of je lichaam?
3. Kun je proberen met meerdere kinderen of je familieleden tegelijk met alle geluiden tot één verhaal te komen in vier delen:
De zee kabbelt zachtjes, de golven raken voorzichtig het strand
Een storm komt op en langzaam wordt de zee wilder
De zee raast over de kust alsof ze woest is
Langzaam maar zeker gaat de storm weer liggen en keert de rust terug
Gebruik hierbij zo veel mogelijk verschillende geluiden. Maak ook gebruik van meerdere mensen die tegelijk hetzelfde geluid maken, maar ook van iemand die in zijn uppie bijvoorbeeld een voorbijvliegende zeemeeuw imiteert. Spreek per deel af wat je doet, en wat er klinkt.
Meer en meer en meer willen
In het verhaal hebben de vader en moeder van Jacob steeds grotere wensen. Misschien zie je dat ook wel om je heen? Lees hier meer over de wens om steeds duurdere dingen te hebben.
Spullen
In het verhaal van Goud! Hoor je dat vooral de ouders van Jacob veel te wensen hebben.
Waar ze eerst genoegen nemen met een bed en een warme deken, wordt het hen al snel duidelijk dat ze ook een huisje kunnen wensen….of zelfs een heel groot huis…een kasteel! ….met een zwembad en bedienden!
Mensen verzamelen in hun leven heel veel spullen: kijk maar eens in de schuur of op zolder of achter in de kast… Veel mensen weten niet meer waar ze moeten beginnen als ze hun huis willen ‘ontspullen’. Maar op een of andere manier blijven we nieuwe dingen kopen, ook als we die niet per se nodig hebben.
Wist je dat bij het maken van dure dingen vaak al bedacht wordt hoe bedrijven hun klanten binnen een zo kort mogelijke tijd ook weer kunnen overhalen om nog iets mooiers, nog iets duurders te willen?
En er is de afgelopen jaren wel iets geks gebeurd: spullen gaan sneller stuk dan vroeger, kleding wordt niet meer gemaakt van degelijke stoffen, maar van goedkoop gemaakte stof die snel slijt en in de was zijn kleur kwijt raakt. Dat komt omdat mensen vaak al snel weer genoeg hebben van wat ze kochten en iets nieuws willen. Misschien herken je het zelf ook wel. Speelgoed is vaak het leukst als het helemaal nieuw is; vaak raak je er na een tijdje weer op uitgekeken.
Maar met alles wat we laten maken, kopen en weer weggooien, maken we de natuur er niet beter op. Zo komen wegwerptasjes, speelgoed en oude flessen vaak in zee terecht, waar vogels, vissen en andere zeebeesten vast kunnen komen te zitten en zelfs kunnen stikken in al dat plastic.
Vragen bij dit onderwerp
1. Waarom denk je dat mensen veel spullen (willen) hebben?
2. Wil je zelf ook graag andere of duurdere dingen dan je nu hebt?
3. Zou je zelf makkelijk dingen kunnen weggooien?
4. Kun je een paar manieren bedenken waarop je met minder spullen zou kunnen leven?
Kijkvragen voorafgaand aan de voorstelling
1. Wat vindt Jacob ervan dat zijn vader en moeder steeds duurdere spullen willen hebben?
2. Weet jij wat de gevolgen zijn voor het milieu dat wij mensen steeds meer spullen willen hebben?
3. Denk je dat Jacob het leuk vindt om telkens weer terug te gaan naar de vis met grotere wensen?
4. Wat is voor Jacob echt belangrijk? Hoe weet je dat?
5. De zee wordt steeds wilder tijdens de hele voorstelling. Wat zou dat betekenen?
Colofon
Ontwikkeling educatiemateriaal: Ineke Geleijns
Redactie: Wout van Tongeren
Tekeningen kostuums: Leo van den Boorn
Ontwikkeling workshop: Ineke Geleijns, Frederike Palmen
Workshopleiders op school: Frederike Palmen en Ineke Geleijns
Afbeeldingen decor: Amber Vandenhoeck
Foto Kenza Koutchoukali: Ben Kortman