Regisseur Ola Mafaalani: ‘Mooi is niet genoeg’
Tijdens het Opera Forward Festival regisseert Ola Mafaalani The Seven Deadly Sins van Kurt Weill. Mafaalani's werk is doordrenkt van passie en politiek bewustzijn. Ze is bekend geworden met eigenzinnige bewerkingen van grote klassieke titels, altijd over wezenlijke kwesties waarin het politieke en het persoonlijke samenhangen. De Volkskrant noemde haar ‘de koningin van de theatrale fantasie’.
Ola Mafaalani
Als artistiek directeur van het Noord Nederlands Toneel (2009-2017) bracht ze met veel succes geëngageerd theater: een adembenemende Medea — waarin ze bestuurder Max van den Berg de rol van Kreon gaf, de politicus die de beslissingen neemt, en nieuwslezeres Noraly Beyer de rol van het koor —, een spectaculaire Fellini en natuurlijk de voorlopige kroon op haar werk, theatermarathon Borgen, naar de gelijknamige Deense tv-serie.
In haar roemruchte ‘Staat van het Theater’ in 2015 haalde Mafaalani flink uit naar de Nederlandse theaterwereld. Ze hekelde het gebrek aan diepgang in de kunstwereld en vroeg aandacht voor de vluchtelingen in Europa. Na haar vertrek uit Groningen maakte ze bij het Berliner Ensemble Les enfants du Paradis (2018), naar Marcel Carnés opus magnum, een ‘collectieve droom vol poëzie, magie en schoonheid als laatste toevluchtsoord én als het hart van het verzet in een totalitair regime’. Het theater in Berlijn is ooit gebouwd door Bertolt Brecht en ademt nog in alles de sfeer uit van het Brechtiaans theater. Voor Mafaalani een bijzondere ervaring: “Alles is daar nog hetzelfde gebleven, de coulissen, de kleedkamers, de rekwisietenafdeling. Op een gegeven moment hadden we een orgel nodig en kwamen ze aanzetten met Weills orgel dat hij voor Die Dreigroschenoper heeft gebruikt. Dat staat daar gewoon in de kelder! Echt een ‘Oh my God’-moment.”
Fysieke rol
Al eerder was Ola Mafaalani op het Opera Forward Festival te vinden als keynote spreker, maar nu maakt ze er haar debuut als operaregisseur. In haar bewerking van The Seven Deadly Sins laat ze de twee Anna’s spelen door een zangeres en een actrice, anders dan in de oorspronkelijke versie waarin de tweede Anna door een balletdanseres wordt vertolkt: “Ik houd van ballet, maar ik kan zelf beter een verhaal vertellen in de taal waarin ik het meest thuis ben, die van het theater. Het wordt wel een heel fysieke rol. Anna II heeft bijna geen tekst. Zij beleeft alles wat ze meemaakt in haar lijf.”
Gespleten personage
Voor Mafaalani zijn de twee Anna’s een en dezelfde persoon, een door morele dilemma’s gespleten personage. Anna I is de zingende, doortastende vrouw (‘Ich bin bei Verstand’) en Anna II verdient geld met haar mooie lichaam. “Wir sind eigentlich nicht zwei Personen, sondern nur eine Einzige”, zingt Anna I in de proloog. Mafaalani: “De een is mooi, de ander praktisch. De een kiest vanuit haar hart, de ander vanuit haar hoofd. In die zeven jaar leert ze beide kanten met elkaar te verenigen. Om te voelen wat beide Anna’s meemaken, heb je, naast een geweldige zangeres, ook een geweldige actrice nodig. En die heb ik, namelijk Anna Drijver.”
Positie van de vrouw
Bijzonder vindt Mafaalani dat twee mannen in de jaren ‘30 van de vorige eeuw een stuk maakten waarin de positie van de vrouw zo glashelder naar voren komt: “Voor een vrouw heeft armoede andere consequenties dan voor mannen. The Seven Deadly Sins laat zien wat het lot is van een arme vrouw die pech heeft in haar leven: ze wordt of verkracht of ze moet haar lichaam verkopen. Liefde is alleen weggelegd voor mensen die niet afhankelijk zijn.”
Topdirigent en topsopraan
Het idee voor de voorstelling is begonnen bij sopraan Eva-Maria Westbroek {{Eva-Maria Westbroek over haar rol als Anna I: “Met Sophie de Lint, directeur van DNO, had ik het erover om een compilatie van Weill-liederen te brengen. Toen ben ik weer eens goed naar zijn werk gaan luisteren en raakte ik gefascineerd door Die sieben Todsünden. Het is zo’n geweldige muziek: met zwarte humor, grappig en tragisch, waar en pijnlijk, heel veel lagen op en door elkaar heen.” Ze verheugt zich op de repetities: “Ik kijk er enorm naar uit, het is weer iets heel anders dan ik ooit gedaan heb. Geweldig om met Anna Drijver te kunnen werken, een fantastische actrice. En met Ola, ze heeft zo’n creatieve geest en wilde plannen. Ik verheug me er enorm op.”}} die dolgraag eens de rol van Anna 1 zou willen zingen. Mafaalani: “Dat is uiteindelijk de mooiste motivatie om een voorstelling te maken, als de zangeres zelf dat vanuit haar hart graag wil. Toen ik de dirigent Markus Stenz vertelde dat het een grote wens is van Eva-Maria antwoordde hij: ‘Fantastisch. Dan is het grootste deel van het werk al gedaan’.”
Mafaalani is bijzonder gelukkig met de casting: “Het belangrijkste voor opera is een topdirigent en topzangers. Met Stenz die de ensembles van het Koninklijk Conservatorium Den Haag en Codarts Rotterdam begeleidt, Eva-Maria Westbroek en Anna Drijver heb ik een fantastisch team.”
Aanpassingen
Mafaalani staat in het theater bekend om haar radicale bewerkingen. Hoe zit dat met haar regie van The Seven Deadly Sins? Ola Mafaalani: “In het theater is het inderdaad heel normaal dat je een klassiek stuk aanpast aan de tijd. Door het dichterbij te brengen voor het hedendaagse publiek doe je een klassiek werk juist meer recht. Publiek moet voelen dat het over hen gaat, niet over een archaïsch verhaal uit het verleden. Binnen de operawereld ligt dat wat complexer. Maar goed, geef mij een jaar of tien en dan heb ik, denk ik, het een en ander voor elkaar.” Ze lacht: “Voor nu heb ik een tweetal oplossingen bedacht. Ik doe eigenlijk wat de schrijver/componist zou doen als hij het verhaal nu zou vertellen.” Ze heeft de Vlaamse schrijver Dimitri Verhulst gevraagd een verhaal te schrijven over de zeven hoofdzonden en wat die voor hem te betekenen hebben. “Tegenover de vraatzucht, een van de doodzonden, stelt hij nu bijvoorbeeld het begrip anorexia als zonde. Hij presenteert zijn tekst ook zelf, voorafgaand aan het stuk. Dimitri is heel muzikaal en een sterke performer.”
Decorontwerper André Joosten
“Mijn vaste decorontwerper André Joosten gaat tijdens de voorstelling op toneel een live schildering maken, geïnspireerd op het verhaal van de twee Anna’s. We spelen op het voortoneel en hij is heel slim in het bedenken van prachtige, compromisloze beelden met minimale middelen. Het begint met een wit doek en langzaam ontstaat onder zijn handen een stad. Hij zoomt dan weer uit op de omgeving, de natuur en de planeet. Visueel en ruimtelijk vormt dat een vanzelfsprekende link naar het nu.”
“Iedereen staat de hele voorstelling tussen het publiek op het speelvlak: orkestleden, dirigent, vormgever, zangeres, actrice. In de opera gaat het over het zoeken van geluk in het leven. We zien hoe Anna rijk wordt, maar erachter komt dat ze pas echt gelukkig kan worden als ze eerst goed voor iedereen leert zorgen. Bloedstollend, toch?”
Social Engineering
Haar werkwijze in het theater noemt ze social engineering. Mafaalani: “De term social engineering is afkomstig van linguïst, filosoof en politiek schrijver Noam Chomsky. Voor mij houdt het in om in kleine stapjes te sleutelen aan het bewustzijn van het publiek: de maatschappij in het theater brengen en omgekeerd ook het theater in de maatschappij. Brecht is in wezen ook een social engineer. Ik werk graag met mensen die zich uitspreken: zowel Eva-Maria als Anna zijn buitengewoon geëngageerde kunstenaars die heel open staan en nieuwsgierig zijn. Dat geldt ook voor Markus Stenz met wie het inspirerend samenwerken is. Voor mij is een voorstelling altijd meer dan ‘Wow, wat hebben we iets moois gemaakt!’ Mooi is niet genoeg. Ik wil graag dat er wat gebeurt met de toeschouwers, dat ze ontroerd, geraakt en geïnspireerd worden. Dat er een bewustzijn ontstaat dat verder reikt dan de theaterzaal.”
Dit artikel verscheen in het tijdschrift van De Nationale Opera Odeon.