Parallellen en tegenstellingen in Trouble in Tahiti + Clemency

Tekst: Wout van Tongeren

Ted Huffman regisseerde in november 2015 bij De Nationale Opera Les mamelles de Tirésias van Francis Poulenc met een cast van jonge zangtalenten. Tijdens het Opera Forward Festival volgt zijn tweede DNO-productie, een double bill van Trouble in Tahiti en Clemency. Hoe brengt hij deze zo verschillende opera’s bij elkaar in één avondvullende voorstelling?

Op het eerste gezicht hebben de twee korte opera’s weinig gemeen. Bernsteins Trouble in Tahiti (1952) is een ironische, jazzy opera over de Amerikaanse middenklasse. Clemency (2011) van de Schot James MacMillan heeft het Bijbelverhaal van Sarah en Abraham tot onderwerp. Hoe kwam regisseur Ted Huffman op het idee om juist deze stukken te combineren?

Parallellen

Huffman legt uit dat het begon met de vraag van Pierre Audi, artistiek leider van DNO. Of hij Trouble in Tahiti onder handen wilde nemen, als onderdeel van een double bill? Het leek Huffman mooi om een onverwachte koppeling te maken tussen Bernsteins opera, die hij goed kent, en een heel ander werk van dezelfde omvang. Toen een bevriende regisseur hem op Clemency wees, ontdekte hij al snel interessante parallellen tussen beide werken.

Huffman: “In Tahiti zien we een ongelukkig getrouwd stel. Het stuk typeert het materialisme van de opkomende middenklasse in het Amerika van de jaren ’50 en het bijbehorende valse geluksideaal. Rondom het echtpaar plaatste Bernstein een trio dat zingt over de maatschappij waarin zij leven. Hoewel ik denk dat hij het niet doelbewust gedaan heeft, viel me op dat MacMillan zijn Clemency een soortgelijke structuur heeft gegeven. Het stuk concentreert zich eveneens rond een echtpaar waartegenover een trio geplaatst wordt.”

Mysterieuze figuren

Dat trio in Clemency bestaat uit de drie goddelijke reizigers die volgens het Bijbelverhaal langs het huis van Abraham en Sarah komen en er een gastvrij onthaal krijgen. MacMillan en zijn librettist Michael Symmons Roberts schetsen de reizigers als mysterieuze figuren, afkomstig uit een verwoeste maatschappij. Terwijl zij uitrusten, voorspellen ze de kinderloze Sarah en Abraham dat zij een zoon zullen krijgen. Terwijl ze zich klaarmaken om hun tocht te hervatten, onthullen ze het doel van hun reis: ze gaan twee naburige steden verwoesten die een vrijplaats voor zondaars zouden zijn.

‘Trouble in Tahiti bekritiseert het materialisme van ‘The American Dream’

Het gaat natuurlijk om Sodom en Gomorra maar in Clemency worden de plaatsen steevast ‘the Twin Cities’ genoemd, een onmiskenbare referentie aan de Twin Towers die in 2001 het doelwit werden van islamitische terreur. En hier ziet Huffman ook een inhoudelijk verband tussen beide opera’s. “Trouble in Tahiti bekritiseert het materialisme van ‘The American Dream’. Clemency schetst een post-apocalyptisch beeld van een wereld die in verval geraakt is. Bijna alles is verbrand en kapot, misschien als consequentie van de waarden en idealen die we in Trouble in Tahiti zagen.”

De twee opera’s hebben ondanks de parallellen ook een heel verschillend karakter, zo erkent Huffman. Waar Bernstein een ironische schets van een herkenbare maatschappij maakte, heeft MacMillans opera eerder het karakter van een allegorie. Huffman en zijn creatieve team willen op het podium één wereld scheppen waarin beide verhalen kunnen bestaan. “Je kunt de koppels in beide opera’s misschien zien als inwoners van hetzelfde huis in verschillende tijdperken. Maar je moet dit niet te letterlijk opvatten; de setting zal eerder poëtisch dan realistisch zijn.”

Tegenstellingen

Het is alsof de kleine, burgerlijke tragedie in Bernsteins opera de meer extreme wereld van Clemency voorbrengt. “Die progressie is belangrijk in ons concept voor deze productie, maar zonder dat we de twee opera’s willen forceren tot iets wat ze niet zijn.”

‘Door de parallellen tussen beide werken zichtbaar te maken, kunnen de tegenstellingen juist betekenisvol worden’

Door de parallellen tussen beide werken zichtbaar te maken, kunnen de tegenstellingen juist betekenisvol worden. Zo neemt in beide opera’s de figuur van de zoon een centrale plaats in, maar op een opvallend verschillende manier. In Trouble in Tahiti is het een jongen die door zijn kibbelende ouders nagenoeg vergeten wordt. Het contrast met Clemency is groot: “Daar zien we een echtpaar dat graag een kind zou willen hebben, maar kinderloos gebleven is. De belofte van een zoon representeert hier de hoop, maar roept ook de vraag op of Abraham en Sarah in deze tijd nog wel een kind ter wereld durven brengen.”

Ook de muzikale tegenstellingen krijgen betekenis. “In Tahiti is de muziek jazzy, toegankelijk en nostalgisch. In Clemency klinkt het alsof er iets gebroken is. Je hoort een wereld die in brand staat.”

Eindigt de voorstelling dan in somberheid, of ziet Huffman ook hoop? “Beide”, legt hij uit. “De drie reizigers in het verhaal blijken religieuze fanatici te zijn die vernietiging teweegbrengen. Maar Abraham, een heel sympathiek personage, is evenzeer een representant van religie. Zijn geloof, en dat van Sarah, doet zich gelden als een positieve kracht. Je ziet dus twee kanten van de zaak. Welke van de waarden die we van onze voorouders hebben geërfd zijn destructief en welke niet? Ik wil uiteindelijk dat het publiek zich daarover vragen kan stellen. Welke dingen zijn het waard te behouden en mee te nemen, de toekomst in?”

Dit artikel verscheen eerder in Odeon 109.