Maarten Koningsberger: het wij-gevoel in Die Zauberflöte

Tekst: Hein van Eekert

In de tempel van Sarastro heerst nog de oude orde. Bariton Maarten Koningsberger vertegenwoordigt in die oude orde de uitvoerende macht, in zijn rol als ‘Sprecher’. Voor de derde keer is hij bij DNO te zien in Mozarts Die Zauberflöte, in de regie van Simon McBurney: ‘Alles wat je doet, is belangrijk.’

Het is misschien wel de wonderlijkste plotwending uit de operaliteratuur. Prins Tamino komt bij een tempelgewelf aan om in opdracht van de Koningin van de Nacht prinses Pamina te redden uit de klauwen van een machtige, boze demon genaamd Sarastro. Bij de tempel treedt een mysterieuze figuur naar buiten, die de aanvankelijk wat geagiteerde Tamino op rustige, zalvende wijze antwoord geeft. ‘Der Sprecher’ heet hij en voor die rol wordt eigenlijk altijd een zanger met een zekere gravitas gecast: een liedzanger bijvoorbeeld.

Bij De Nationale Opera, in de productie van Simon McBurney, is dat nu voor de derde keer bariton Maarten Koningsberger. “Bij mijn ontmoeting met Tamino is op het plateau een boek geprojecteerd en daar sta ik achter, terwijl er zuilen geprojecteerd zijn op het voordoek,” legt de zanger uit. “Tamino komt op en vraagt zich af wat die zuilen betekenen. Hij ziet een oud gebouw; hij weet niet waar hij is en heel langzaam gaat dan het licht aan. Dan zie je mij door het doek heen.”

Plotwending

En dan komt het: deze Sprecher heeft weliswaar maar één zangscène, maar daarin gooit hij de plot honderdtachtig graden om. De ontvoering van Pamina was geen ontvoering, maar een redding. Tamino hoort namelijk dat de Koningin een kwaadaardig karakter is en Sarastro een goedwillende priester, die in de tempel van de Wijsheid regeert.

De Sprecher hoort overduidelijk bij het kamp van Sarastro: “Ik ben de behoudende figuur, ik vertegenwoordig eigenlijk de oude orde, zeker in de mise-en-scène van Simon. Ik stap ook op de bühne als ik niks te zingen heb. Gewoon als observator. Ik ben degene die de orde leidt, terwijl Sarastro de wijze man is die zich verder niet met allerlei praktische dingen bezighoudt. De Sprecher loopt rond met het boek waar alle regels in staan. Die wil hij gehandhaafd zien en Sarastro wijkt daar voortdurend vanaf. Dus voor de goede opletter is er bij mij heel vaak iets van weerstand te zien terwijl Sarastro mij met een blik duidelijk maakt: ‘Nee, dit gaan we toch anders doen.’ En dat is juist Simons idee achter deze rollen: Sarastro is de Grote Leider, de Ziener, de Wijze, en Der Sprecher is de ópziener, de bewaker, de uitvoerder. Ze zijn eigenlijk beiden voor het handhaven van de oude orde: dat ís hier zo, dat doen wij zo, wij zijn Verlicht. Als de regels niet gehandhaafd worden, dan kan ik echter meteen begrijpen waar het heen gaat, want ik ken Sarastro al zo vreselijk lang. Ik stuur de actie daar waar ik denk dat Sarastro heen wil. In de hele tweede akte gaan de dingen zoals Sarastro wil: je ziet hem zelf geen actie ondernemen, maar ik ben degene die zorgt dat het loopt zoals hij wil.”

Invloed Franse Revolutie

Die thematiek van gevestigde orde en verandering heeft een grote betekenis in Die Zauberflöte. De Sprecher wil alles volgens de oude regels behouden: “Het is heel interessant dat de opera twee jaar na het begin van de Franse Revolutie gemaakt is. Daar heeft Simon het ook veel over gehad tijdens de regiesessies: hoe de Franse Revolutie ook invloed moet hebben gehad op wat er in Wenen gebeurde. Daarbij staat mijn karakter dus voor de orde van vóór de Franse Revolutie. Tamino is in dat licht volgens mij een vertegenwoordiger van de adel: hij is in Sarastro’s optiek wel de redder van de wereld, maar hij is ook het goed opgevoede jongetje dat de regels volgt: de brave leerling.”