Hoe breng je twee opera's op een avond?
Hoe breng je Gianni Schicchi, een komische opera in één bedrijf van Giacomo Puccini, samen met de psychothriller Eine florentinische Tragödie van Alexander von Zemlinsky? En misschien vooral: waarom?
Volgens regisseur Jan Philipp Gloger is dat geen goede vraag. Onontkoombaar noemt hij het tijdens een techniekbespreking waarbij ook de decor- en kostuumontwerper aanwezig zijn; de twee korte opera’s móeten gewoon samen worden uitgevoerd. “Beide opera’s laten zien hoe de verhoudingen tussen mensen kunnen worden verstoord, totaal veranderd of in elk geval grondig beïnvloed door de economie. Hoe liefdesbetrekkingen of de verhouding tussen ouders en kinderen, toch de meestintieme relaties die we kennen, totaal verwoest kunnen worden door kwesties met geld. Nergens zie je beter hoe ‘money makes the world go round’. Kunnen we liefde en verlangen loskoppelen van economische en sociale motieven?” Met bulderende lach geeft hij zelf antwoord: “Nee, dat kunnen we niet.”
Psychothriller
Het is overigens niet de eerste keer dat de twee opera’s in een ‘double bill’ samen worden gebracht; het is al vaker gedaan, onder meer in 2012 bij de Canadian Opera Company. Ogenschijnlijk hebben de twee verhalen niet veel gemeenschappelijk: Eine florentinische Tragödie van Von Zemlinksy is een Duitse tragedie, Gianni Schicchi het afsluitende komische deel van Puccini’s drieluik, na Il Tabarro en Suor Angelica: “In Eine florentinische Tragödie zien we hoe een stoffenkoopman zijn vrouw op heterdaad betrapt met een Florentijnse prins, hem uitdaagt voor een duel en dat wint. Niet voor niets is het hoofdpersonage een koopman: hij ziet alles als handel, ook zijn vrouw. In zekere zin zou je kunnen zeggen dat hij een ‘deal’ overeenkomt met de prins, een soort ruilhandel. ‘Sein Geist steht immer auf dem Marktplatz und sein Herz schlägt immer für den Preis’, is een sleuteltekst. Het is een psychothriller over hoe mensen worden bepaald door de arbeid die ze verrichten en hoe ze voor hun handelen worden beïnvloed door hun financiële toestand en hun economische belangen.”
Achter de schermen bij Eine florentinische Tragödie
Beweegredenen
“In Gianni Schicchi gaat het om een ander soort intieme relaties, namelijk die van een familie die bij elkaar komt aan hetbed van de stervende grootvader. Ze worden vooral door begeerte gedreven, allemaal zijn ze belust op hun deel van de erfenis. Uiteindelijk houdt een buitenstaander, Gianni Schicchi, de hele familie voor de gek en gaat ervandoor met het geld.
Net zoals de prins uit de Florentinische Tragödie is ook hij iemand die aan de buitenkant staat en vandaaruit grote invloed heeft op de mensen die zogenaamd zo innig aan elkaar verbonden zijn. De onderliggende vraag is telkens: hoe intiem zijn wij in feite met de mensen met wie we liefdesrelaties hebben? Hoe goed kennen mensen elkaar? Weten mensen wel echt wat hun beweegredenen zijn? Hoe goed kennen mensen zichzelf eigenlijk?” Tegen decorontwerper Raimund Voigt, die ietwat verbouwereerd om zich heen kijkt: “Jij bent gewoon op mijn geld uit omdat je van mij een volgende opdracht hoopt te krijgen. En stel dat wij een paar zouden zijn (wat niet zo is): Hoe zou ik dan weten dat ik je kon vertrouwen?” Hij schudt zijn hoofd: “We kunnen niet zeker zijn van elkaar en zelfs niet van onszelf. Mensen hebben geen idee hoe ze zullen handelen onder bepaalde omstandigheden en in de meeste gevallen hebben ze daar een vertekend en veel te rooskleurig beeld van.”
Inzoomen
Ook in de vormgeving lijken de twee stukken ogenschijnlijk totaal niet op elkaar maar blijken ze toch meer verbonden dan je op het eerste gezicht zou zeggen. Raimund Voigt ontwierp voor Eine florentinische Tragödie een vrijwel leeg toneelbeeld, met een enorm platform in een zwarte ruimte. Het platform kan niet alleen draaien, maar ook kantelen: “Het werkt alsof je inzoomt met een camera: als het platform draait, zie je de personages die veraf stonden dichterbij en andersom. Het perspectief wisselt telkens. Doordat het platform ook nog kan kantelen, verschuift de aandacht nog meer. Het toneelbeeld van Gianni Schicchi is dat van een klassieke kamer in een chique Italiaanse villa. Centraal staat het ziekenhuisbed waarop de grootvader ligt. Tussen de twee openstaande deuren hangt een kruis. De ramen kijken uit op de prachtige omgeving van Florence en aan de zijwand hangt een mooi landschap. Dat lijkt heel statisch en realistisch tegenover het abstracte beginbeeld, maar in feite blijkt de basis identiek. Dat zie je wanneer ook hier de vloer begint te draaien en te wankelen. De twee werelden zijn nauw aan elkaar verwant.”
Overeenkomsten
Gloger: “Voor de kostuums heb ik met ontwerper Karin Jud gekozen voor historische kostuums in Eine florentinische Tragödie en eigentijdse kleding in Gianni Schicchi. Eigenlijk andersom als in de vormgeving, die juist abstractie in het eerste deel paart aan realisme in deel twee.”
Overigens signaleert hij nog meer overeenkomsten. “Beide stukken dateren uit 1917 en in beide speelt Florence een grote rol. Beide stukken zijn honderd jaar geleden geschreven, in de tumultueuze beginjaren van de twintigste eeuw: een tijd van oorlog, economische crisis en grote veranderingen.” Een morele boodschap wil Gloger niet brengen. “Komedie en tragedie gaan heel goed samen, zoals ik in 2015 ook bij Der Rosenkavalier heb laten zien; heel interessant trouwens hoe bij Strauss die verschillende werelden door elkaar lopen. Ik zoekin elke tragedie naar de komische kanten en andersom. Beide stukken zijn ‘thrillingly’ emotioneel en aangrijpend, maar we moeten er wél om kunnen lachen.”
Dit stuk werd eerder gepubliceerd in Odeon 107