‘Mata Hari heeft zichzelf tot mythe verheven’

Tekst: Astrid van Leeuwen

Choreograaf Ted Brandsen creëerde samen met librettiste Janine Brogt en componist Tarik O’Regan een filmische, avondvullende productie voor Het Nationale Ballet, waarin het turbulente leven van de met mysterie en mythes omgeven Mata Hari centraal staat. Astrid van Leeuwen spreekt met hem over het maken van de voorstelling, over zijn fascinatie voor het onderwerp, en over het vermogen van Mata Hari om zichzelf steeds te transformeren. “Ze heeft zichzelf tot een mythe verheven.”

Sterke vrouwen

Ted Brandsen heeft, zegt hij, altijd al een fascinatie gehad voor sterke, onafhankelijke vrouwen. “Vrouwen die niet aan het standaard plaatje voldoen, zich onttrekken aan de norm, hun eigen weg kiezen en daarmee niet zelden de geschiedenis hebben beïnvloed. Denk aan Madame de Staël, Queen Elizabeth I, Eleanor Roosevelt, Arlette Jacobs.”

Maar ook Carmen en Zwaantje uit Coppelia, twee vrouwen aan wie hij een ballet wijdde, passen in dat rijtje. “Carmen is natuurlijk hét toonbeeld van de vrijgevochten vrouw, en ook Zwaantje is een ondernemende, avontuurlijke meid die zich niet in de luren laat leggen.”

Maar bij Margaretha Zelle (1876-1917) – alias Mata Hari – speelt nog iets mee wat hem mateloos intrigeert. Brandsen: “Als een Madonna of Lady Gaga avant la lettre wist zij zichzelf steeds opnieuw uit te vinden. Het gewone, reële leven was voor haar te klein, dus maakte ze dat leven groter, creëerde ze haar eigen realiteit.”

Maakbaarheid

De Friezin kreeg vanaf haar tienerjaren veel te verduren: haar vader die na een faillissement zijn gezin verliet, haar moeder die kort daarop overleed, een ongelukkig huwelijk, de dood van haar zoon, en vervolgens werd het enige wat ze nog had – een dochter – haar ontnomen. “Daarop vertrok ze naar Parijs waar ze zich als de Indiase danseres Mata Hari profileerde. Ze transformeerde zichzelf, ‘fabuleerde’ een avontuurlijk en exotisch leven bij elkaar.”

Het is vooral dat aspect van ‘maakbaarheid’, het vermogen dat Zelle had om zichzelf telkens opnieuw uit te vinden, dat Ted Brandsen en librettiste Janine Brogt voor het voetlicht willen brengen. Brandsen: “Onze productie wordt geen historische verhandeling, geen opsomming van toen gebeurde dit, en toen, en toen... Het libretto beschrijft flashes van haar leven, kernmomenten die op een filmische manier in elkaar overlopen.”

‘Margaretha zag de wereld om zich heen als één groot decor; de vele mannen met wie ze omging waren figuranten in háár film’

De nieuwe compositie van Tarik O’Regan is daarbij de leidraad. “De muziek is de basis van alles. Ze vertelt zó duidelijk het hele verhaal, het ene moment bruist zij van levenskracht, het andere is zij heel verstild – hoor je als het ware de eenzaamheid, de tragiek.”