Start nieuw seizoen | Nationale Opera & Ballet

Interview Sophie de Lint

Het nieuwe operaseizoen staat in verschillende opzichten in het teken van een nieuw begin. In de eerste plaats met het aantreden van chef-dirigent Lorenzo Viotti, maar ook in de grote verscheidenheid aan projecten die op het programma staan.

‘Dit seizoen wordt een viering van de podiumkunsten’

Met de 31-jarige Lorenzo Viotti verwelkomt De Nationale Opera een absolute topdirigent, die garant staat voor een frisse wind. Sophie: “Lorenzo is een visionaire, begaafde en charismatische artiest. Hij is niet alleen een bijzondere ambassadeur voor opera, maar wordt ook gedreven door een grote nieuwsgierigheid naar andere kunstvormen en disciplines. Hij staat echt open voor ontmoetingen en spannende experimenten.”

Dat blijkt al uit de twee producties waarmee Lorenzo Viotti het seizoen met ‘zijn’ Nederlands Philharmonisch Orkest opent. “De seizoensopener is Der Zwerg van Zemlinsky, een absoluut meesterwerk, in een regie van de Nederlandse theater- en filmregisseur Nanouk Leopold, die hiermee haar operadebuut maakt. Het is een indrukwekkend werk dat de kracht van opera weet te verbinden met een urgent, diep menselijk thema: hoe gaan we met de ander om?” In diezelfde periode wordt ook Haydns Missa in tempore belli gepresenteerd. Geen gewone, muzikale opvoering van deze speciale mis, maar een voorstelling waarin verschillende kunstvormen worden gebracht: “Uit beide projecten blijkt Lorenzo’s enthousiasme voor samenwerkingen en het bouwen van bruggen. Naast het uitvoeren van Der Zwerg was het zijn grote wens om het Koor van De Nationale Opera en dansers van Het Nationale Ballet samen te brengen op het podium. Met regisseur Barbora Horáková, choreograaf Juanjo Arqués en elektronisch componist Janiv Oron, laat hij deze kunstvormen een spannende dialoog aangaan.”

Later in het seizoen zal Lorenzo Viotti daarnaast de muzikale leiding nemen over een nieuwe productie van Puccini’s Tosca. “Deze uiterst dramatische opera vormt de aftrap van een driejarige Puccini-cyclus van Lorenzo Viotti en regisseur Barrie Kosky. Kosky is een van de sterkste, spannendste en meest verrassende verhalenvertellers in de opera. Zijn Tosca wordt een echte ‘opéra noir’.”

Wendbare programmering

Het centraal stellen van vernieuwing komt ook voort uit de alternatieve programmering van de Corona-tijd. Uit noodzaak moest op korte termijn heel wendbaar geprogrammeerd worden. “Dat heeft ons nieuw inzicht gegeven. Normaal gesproken plannen we volledige seizoenen drie tot vier jaar vooruit. Dat is noodzakelijk om grote internationale operaproducties mogelijk te maken. Maar het beperkt soms de ruimte om in te spelen op actuele gebeurtenissen en wat kunstenaars in Nederland willen vertellen. Daarom wil ik in de komende seizoenen ruimte blijven creëren voor projecten en experimenten op een veel kortere termijn. Zo kunnen we in onze programmering nog meer inspelen op de actualiteit en op wat er leeft in de samenleving.”

Film

Het afgelopen seizoen bracht ook de noodzaak met zich mee om andere manieren van produceren, samenwerken en presenteren te ontwikkelen. Hybride vormen, waarin live, online en filmregistratie samenkwamen, zullen ook in het nieuwe seizoen present zijn. “We kunnen Michel van der Aa’s nieuwe opera Upload eindelijk live opvoeren, maar tegelijk tonen we ook de filmversie van deze opera. Het is een spannend gegeven om een opera waarin het virtuele en film zo’n belangrijke rol spelen, óók in het medium film te zien. Daarnaast presenteren we ook Springtime in Amsterdam, een fantasierijke muziekfilm van operaregisseur Christof Loy, die zijn inspiratie zocht in de romantiek en weemoed van de operette, maar ook bij Jacques Demy, een grootmeester van de Franse film. En ik kijk erg uit naar Crazy Days, een documentaire die filmmaker Sanne Rovers draaide tijdens het tumultueuze, door veranderende coronamaatregelen gedomineerde productieproces van Le nozze di Figaro in oktober 2020.”

Nieuwe stemmen en verhalen

Van belang voor de toekomst van opera, is dat het genre zich openstelt voor nieuwe en andere verhalen. “De familievoorstelling Anansi, in coproductie met Het Nationale Ballet, is hier een mooi voorbeeld van. De verhalen van de sluwe spin Anansi zijn via ons koloniale verleden in Nederland terecht gekomen. De Zuid-Afrikaanse componist Neo Muyanga componeert de muziek, en werkt samen met verschillende artiesten uit Nederland, zoals Maarten van Hinte, Kenza Koutchoukali en Shailesh Bahoran. Deze familieopera, gepresenteerd op het grote toneel, is een coproductie met Cape Town Opera. In vele opzichten een belangrijk moment voor ons gezelschap.”

Orpheus

De mythe van Orpheus, waarin een zanger liefde en verlies ervaart, staat aan de oorsprong van de operageschiedenis. “Dit verhaal raakt aan de kern van waar opera over gaat en de emotionele impact van de kunstvorm. De mythe komt in het nieuwe seizoen terug in drie totaal verschillende nieuwe projecten.” Dirigent Raphaël Pichon en regisseur Romeo Castellucci gaan in januari terug naar in de oorsprong van opera. “Onder de titel Le lacrime di Eros ontwikkelen ze een productie met Florentijnse muziek van rond 1600, van onder meer Caccini, Peri en Monteverdi, in dialoog met de hedendaagse elektronische componist Scott Gibbon, en laten zien hoe dicht de liefde en de dood bij elkaar staan.”

Orpheus speelt ook een belangrijke rol in het Opera Forward Festival 2022. “De wereldpremière van Manfred Trojahns nieuwe opera Eurydice - Die liebenden blind opent het festival, in een regie van een kunstenaar die deze mythe al meerdere keren gestalte heeft gegeven in dit theater: Pierre Audi. Parallel hieraan presenteren we Orphée | L’Amour | Eurydice, een immersieve opera met VR-elementen van de jonge Nederlandse maker Robin Coops. Dit project ontstaat in nauwe samenwerking met de Nederlandse Reisopera en Opera Zuid en zal in het hele land te beleven zijn.

Talent en nieuwe vormen van opera

In het kader van het Opera Forward Festival staan voorts de opera Denis & Katya van Philip Venables en Ted Huffman, met de jonge zangers van De Nationale Opera Studio in de hoofdrollen, en een nieuwe productie van Lisenka Heijboer Castañón en Manoj Kamps op het programma. “In hun succesvolle FAUST [working title] zochten ze naar nieuwe vormen van samenwerking en co-creatie in opera en dit resulteerde in een opmerkelijke muziektheatervoorstelling. Dat pad willen ook in het nieuwe seizoen verder met hen ontwikkelen.”

Het grote repertoire

Naast deze spannende, vernieuwende projecten, is er uiteraard ook veel ruimte voor het grote repertoire. “We zoeken naar de juiste balans tussen het repertoire en nieuwe ontdekkingen. Donizetti, Verdi, Puccini, Mozart, Richard Strauss – ze maken allen onderdeel uit van het seizoen, in producties van cutting-edge artistieke teams. Ik kijk bijvoorbeeld erg uit naar La traviata van Tatjana Gürbaca. Zij is een van de meest spannende regisseurs van dit moment, en zal in haar productie de condition humaine op aangrijpende wijze blootleggen.”

Het seizoen brengt ons ook de start van de Donizetti-cyclus, met Enrique Mazzola als dirigent en geregiseerd door Jetkse Mijnssen, met een echte topcast, waaronder stersopraan Marina Rebeka.

We sluiten het seizoen traditiegetrouw af met een productie in het kader van het Holland Festival. “Het wordt de in Nederland nauwelijks opgevoerde Der Freischütz van Carl Maria von Weber, in een regie van de gevierde Russische film-, theater- en operaregisseur Kirill Serebrennikov. Samen met dirigent Riccardo Minasi en het Concertgebouworkest staat hij garant voor een eigenzinnige en spannende lezing.”

Campagnebeelden

Voor de posterbeelden van het nieuwe seizoen koos Sophie de Lint voor een samenwerking met jonge kunstenaars. “Deze aanpak past bij onze ambitie om in dialoog te gaan met andere kunstvormen en disciplines. Ook vind ik het heel belangrijk om jonge, recent in Nederland afgestudeerde artiesten een podium te geven, zeker nu. We hebben gekozen voor digitale sculpturen, omdat deze vorm fascinerende mogelijkheden en werelden opent. Ik ben heel erg enthousiast over de eerste creaties van Caz Egelie, Paula Garcia Sans en Tobias Groot, en kijk erg uit naar de beelden die nog zullen volgen!”

Interview Ted Brandsen

Het Nationale Ballet bestaat op 31 augustus exact 60 jaar. Wat begon als een pioniersgezelschap met een eigen, rebelse identiteit is inmiddels uitgegroeid tot een van de topballetgezelschappen in de wereld.

We kunnen niet wáchten

“Dat is iets waar we als Nederland enorm trots op mogen zijn”, aldus artistiek directeur Ted Brandsen. Met zijn programmakeuzes voor het komende jubileumseizoen onderstreept Brandsen daarom nog eens hoe omvangrijk en gevarieerd het artistieke erfgoed van het gezelschap is, maar minstens even belangrijk vindt hij het om, met nieuwe creaties, vooruit te kijken. “Door alle coronarestricties komen we uit een periode van ‘watertrappelen’. We staan met z’n allen dus echt te popelen om weer in het licht te stappen. Op naar nieuwe uitdagingen.”

Sonia Gaskell

Hij heeft Sonia Gaskell, de eerste artistiek directeur van Het Nationale Ballet, nooit gekend, maar met de artistieke lijnen die zij in de beginjaren uitstippelde, is Ted Brandsen het nog altijd roerend eens. “Ons repertoire concentreert zich nog altijd rond dezelfde drie vragen: wat van het klassieke danserfgoed moeten we absoluut koesteren? Wat zijn de meest relevante choreografen en creaties van dit moment? En hoe en met wie geven we ruimte aan risico en experiment?”

De antwoorden op die vragen veranderen echter continu. “Veel experimentele producties uit het verleden worden nu gezien als klassiekers. Het is daarom van cruciaal belang dat we blijven vernieuwen. Qua repertoire, maar bijvoorbeeld ook in onze relatie met het publiek. We willen steeds meer mensen laten ervaren dat Nederland met Het Nationale Ballet een groep van wereldklasse in huis heeft. Dezelfde drive waarmee Gaskell en anderen Het Nationale Ballet in de jaren zestig uit de grond hebben gestampt, voelen wij nu ook. We kunnen niet wáchten tot we weer voor publiek mogen optreden.”

Raymonda

Het 60-jarig jubileum is, zegt Brandsen, “een moment om stil te staan bij alles wat in de afgelopen decennia is opgebouwd, maar ook een moment om ons te bezinnen op de richting die we de komende jaren uit willen.” Beide aspecten komen dan ook aan bod in het feestelijke jubileumseizoen. Een opvallende, bewuste keuze die Brandsen daarbij heeft gemaakt, is dat alle producties van eigen bodem zijn, ofwel speciaal voor het gezelschap zijn of worden gemaakt.

Toer van Schayk en Hans van Manen

Het seizoen opent en eindigt met een programma dat gewijd is aan twee van de belangrijkste choreografen in de geschiedenis van Het Nationale Ballet: Toer van Schayk en Hans van Manen. Brandsen: “Beiden hebben in grote mate bijgedragen aan het eigen gezicht van ons gezelschap. Toer al vanaf de oprichting in 1961 en Hans vanaf de jaren zeventig, en zijn internationale impact is de afgelopen jaren alleen nog maar groeiende. Naast Toers meesterwerk 7e Symfonie presenteren we een wereldpremière van hem, Lucifer Studies, geïnspireerd door Vondels Lucifer. Van Hans brengen we een groot aantal werken in een speciaal Van Manen Festival, waarin ook andere Nederlandse én buitenlandse gezelschappen optreden.”

Na het TOER-programma volgen twee avondvullende hitproducties uit de afgelopen jaren: Brandsens eigen Mata Hari, over een van de meest iconische vrouwen in de Nederlandse geschiedenis, en het ‘decemberballet’ bij uitstek: Notenkraker & Muizenkoning. Brandsen: “Notenkraker is de meest feestelijke productie uit ons repertoire, dus die mag in dit jubileumseizoen niet ontbreken.”

Waar Brandsen zelf erg naar uitkijkt, is dat hij komend seizoen ook weer een voor Nederland nieuwe klassieker kan uitbrengen: Raymonda. “Gebaseerd op Marius Petipa’s beroemde choreografie uit 1898, maar in een totaal nieuwe productie van Rachel Beaujean. Daarin blijft de prachtige ‘uitstalkast van de klassieke ballettechniek’ die Raymonda is behouden, terwijl we afscheid nemen van elementen die in deze huidige tijd niet meer passen.”

Nieuwe familievoorstelling

Ook verheugt Brandsen zich enorm op Anansi, een nieuwe, multidisciplinaire familievoorstelling, waarvoor Het Nationale Ballet samenwerkt met De Nationale Opera. “Uitgangspunt voor deze wereldpremière zijn de belevenissen van de mythische spin Anansi – bekend uit volksverhalen uit West-Afrika en Suriname – die zijn tegenstanders steeds te snel af is.”

Nieuwe namen maken met Anansi hun debuut bij Nationale Opera & Ballet, onder wie de Zuid-Afrikaanse componist Neo Muyanga en choreograaf Shailesh Bahoran, wiens werk zich onderscheid door een opvallende combinatie van hiphop en invloeden uit zijn Hindoestaanse achtergrond.

In het voorjaar van 2022 brengt Het Nationale Ballet voorts een programma uit met enkel wereldpremières. “Van David Dawson, die zijn carrière als choreograaf bij ons begonnen is en inmiddels een wereldster is, en van twee makers die zich de afgelopen jaren ruimschoots bewezen hebben: Juanjo Arqués en onze nieuwe ‘Young Creative Associate’ Wubkje Kuindersma.” Ook de twee andere ‘Young Creative Associates’ van het gezelschap, Milena Sidorova en Sedrig Verwoert, creëren in het jubileumseizoen nieuw werk.

Honger naar kunst en cultuur

Dat een land dat voor de oorlog nauwelijks een danstraditie kende, laat staan een ballettraditie, nu beschikt over een groep die door The New York Times werd uitgeroepen tot een van de vijf meest vooraanstaande én creatieve balletgezelschappen in de wereld, is iets om bij stil te staan en te vieren.

“Na de Tweede Wereldoorlog heeft een aantal pioniers, onder wie Gaskell, ballet in ons land op de kaart gezet. Wat hielp was dat er – net als nu – een enorme honger naar kunst en cultuur was, naar ‘verbreding’ in een land dat gaandeweg ‘ontzuilde’. Maar zonder de juiste mensen waren we nooit gekomen waar we nu staan. Gaskell mag niet voor iedereen de meest prettige persoon zijn geweest, met haar enorme wilskracht heeft ze wel heel veel voor elkaar gebokst. Net als haar opvolger Rudi van Dantzig, die met zijn eigenzinnige visie liet zien hoe ballet zich kan verhouden tot en een antwoord kan geven op ontwikkelingen in de maatschappij.”

Brandsen is er trots op dat hij in hun voetsporen mocht treden, iets wat hij 40 jaar geleden, toen Van Dantzig hem als danser aannam, nooit had kunnen denken. “Ik was al verbijsterd dat hij mij überhaupt een kans gaf, als danser en later ook als choreograaf. Nu ben ik – naast Rachel Beaujean die mij nog overtreft – de langst dienende bij Het Nationale Ballet.” Lachend: “Als ik met dansers van nu wel eens praat over mijn beginjaren, zie je hen denken: ‘Goh, dat was echt in de oudheid’.”

Tekst interview: Astrid van Leeuwen