Raymonda
Rob van Woerkom

Raymonda anno 2022

3 februari 2022
  • Raymonda komt in seizoen 2023-2024 terug! Van 9 december tot en met 1 januari in Nationale Opera & Ballet

Tekst: Fabienne Vegt

Interview met Rachel Beaujean en Grigori Tchitcherine

Ruim een eeuw na de première in Sint-Petersburg gaat Petipa’s succesballet Raymonda in première bij Het Nationale Ballet. De originele versie uit 1898 moet grondig worden herzien om niet te botsen met hedendaagse perspectieven en rolpatronen. Het oorspronkelijke ballet vertelt namelijk hoe Raymonda wordt bedreigd door Abd al-Rahman, een machtige en gewelddadige Saraceen. In de ban van Raymonda’s schoonheid, probeert hij haar te ontvoeren. Alles komt goed wanneer de nobele kruisvaarder Jean de Brienne, Raymonda’s verloofde, Abd al-Rahman doodt.

Aan de muur van het kantoor van Rachel Beaujean (adjunct-artistiek directeur van Het Nationale Ballet) hangen foto’s van haar danscarrière. Beaujean was geen ballerina die een fragiel of onzelfstandig vrouwbeeld neerzette op toneel. Integendeel. Als muze van Hans van Manen ontwikkelde ze een sterk, sensueel en doelbewust karakter. Ik kan me voorstellen dat haar Raymonda een ander is dan die aan het eind van de negentiende eeuw.

Voor de nieuwe versie van Raymonda werkt Beaujean zij aan zij met Grigori Tchitcherine; onderzoeker, assistent productieontwikkeling en balletmeester van de zogeheten caractèredansen. Tchitcherine danste bij het Marijinski Ballet (toen nog het Kirov Ballet) en bij Het Nationale Ballet. Sinds 2001 geeft hij les op de Nationale Balletacademie. En als gastdocent keert hij regelmatig terug bij de school waar hij zelf is opgeleid, de Vaganova Ballet Academie in Sint-Petersburg.

Raymonda wordt wereldwijd als meesterwerk erkend, maar is bij Het Nationale Ballet nooit eerder opgenomen in het repertoire. Waar ligt dat aan?
Rachel Beaujean [RB]: “Het libretto van de oorspronkelijke versie is moeilijk uit te voeren. Veel balletgezelschappen dansen daarom enkel de derde akte.”

Waarom is het artistiek interessant om Raymonda, ondanks het problematische libretto, toch in zijn geheel op te voeren?
RB: “Raymonda is de laatste van de grote Petipa balletten die we nog niet hadden opgenomen in het repertoire. De stukken choreografie die zijn overgeleverd van Petipa zijn van essentiële betekenis binnen het klassiek ballet. Met alleen de derde akte mis je de ‘pas d’action’ en zoveel bijzondere variaties. En de muziek van Glazoenov is meesterlijk mooi. Daarom vonden Ted Brandsen en ik het belangrijk om nu dit ballet nog toe te voegen aan het repertoire. Om het ballet passend te maken voor het Nederlandse publiek zijn we op zoek gegaan naar een nieuw scenario, een andere setting, waarin de originele choreografie en muziek zo veel mogelijk intact blijven.”

Wat moest er veranderen?
RB: “Ted Brandsen (directeur van Het Nationale Ballet, red.) en ik zaten vooral met de vraag: Wat doen we met dit verhaal? Bij het bekijken van verschillende producties van Raymonda in het buitenland dacht ik: Wat raar, als vrouw kijk ik naar dit ballet en vraag me af; waarom kiest ze niet voor Abd al-Rahman? Hij heeft zoveel meer diepgang en een veel kleurrijker karakter dan Jean de Brienne. Toen is het idee geboren om een versie te maken die vanuit Raymonda’s keuze tussen die twee mannen wordt bekeken.”

... als vrouw kijk ik naar dit ballet en vraag me af; waarom kiest ze niet voor Abd al-Rahman? 

En jouw Raymonda kiest Abd al-Rahman?
RB: “Ja. Ik stel me voor dat Raymonda opgroeide met Jean de Brienne, meer als kameraden dan als geliefden. Iedereen gaat ervan uit dat zij met elkaar zullen trouwen. Maar Jean gaat op in zijn carrière en verliest zijn aandacht voor Raymonda. Dan komt er iemand langs die muziek en poëzie in haar leven brengt. Deze Abd al-Rahman is levenslustig en gepassioneerd. Raymonda leeft op en kiest voor hem. Ze wil niet meer terug naar haar eenzame en kille relatie met Jean.”
Grigori Tchitcherine [GR]: “Ook in Petipa’s originele versie, en in de versies die volgden, blijft Jean de Brienne op afstand. Je komt niets over hem te weten. Glazoenov schreef een muzikaal thema voor hem dat episch, maar ook enigszins mat is. Een soort hymne, maar wel een beetje saai. Je komt niet bij zijn gevoelens."

In het oorspronkelijke libretto eindigt de tweede akte met een gevecht tussen Raymonda’s voorbestemde bruidegom Jean de Brienne en Abd al-Rahman, de Saraceen die Raymonda met geweld wil ontvoeren. Raymonda wacht passief af wie van de twee mannen als winnaar uit de strijd komt. Op mijn vraag hoe hiermee is omgegaan laat Beaujean me een repetitieopname zien van deze scène. In haar versie komt Raymonda tussen beide mannen en stopt het gevecht. Ze vouwt haar handen samen ter hoogte van haar hart, waarna ze in mime haar liefde voor Abd al-Rahman uitlegt. Daarna draait ze zich naar Jean, waarop hij zich terugtrekt. In langzame passen achteruit zien we hoe Jean zich neerlegt bij Raymonda’s besluit om niet  met hem maar met Abd al-Rahman te trouwen.

Raymonda

Is de aanpassing in deze scène te rechtvaardigen vanuit de
muziek?

GT: “Het libretto van 1898 schetst Abd al-Rahman als een machtig en vals personage. Hij is voor Raymonda een onheilspellende bedreiging. Maar in de muziek vind je dit niet terug. Er is zeker een spanning voelbaar, maar Glazoenov schreef voor Abd al-Rahman een thema met veel verschillende kleurschakeringen. Je voelt zijn rijkdom en arrogantie, maar tegelijkertijd iets passioneels en nobels.”

Wat zou Petipa van de wijzigingen hebben gevonden? 
GT: “Er is veel onderzoek gedaan naar werk van Petipa en Glazoenov, beiden hele belangrijke figuren in de Russische geschiedenis. De brieven en aantekeningen in de archieven in Moskou en Sint-Petersburg maken hun artistieke keuzes zeer inzichtelijk. Blijkbaar was het originele libretto, geschreven door Madame Pashkova, vanaf het begin al een probleem. Het was zodanig onsamenhangend dat het meerdere malen werd herschreven, met name door Petipa zelf. Petipa en Glazoenov hadden duidelijk hun eigen interpretatie van het verhaal. De muziek en de choreografie voor Raymonda kent een ontwikkeling van haar personage die veel diepgaander is dan het libretto voorschreef. Geschreven vanuit haar perspectief toont ze in elke solo en in de adagio’s met Jean de Brienne en Abd al- Rahman steeds verschillende kanten van haar gevoelsleven.”

´Glazoenov schreef voor Abd al-Rahman een thema met veel verschillende kleurschakeringen. Je voelt zijn rijkdom en arrogantie, maar tegelijkertijd iets passioneels en nobels´

Dus door de correspondentie en de notities van Petipa en Glazoenov te bestuderen en de muziek te analyseren zijn jullie gekomen tot een hedendaagse interpretatie van de partituur en een nieuwe invulling van de personages?
RB: “Ja. Ook moet je bedenken dat het verhaal bij Raymonda, net als bij een ballet als Sleeping Beauty, totaal secundair is. Anders dan een Romeo en Julia, een Giselle of een Hamlet, is het verhaal hier totaal ondergeschikt aan de lyrische vorm. Het dient enkel als kader om te kunnen dansen.”

Had het herschrijven van dat kader consequenties voor de muziek?
GT: “We hebben passages moeten schrappen. En op een bepaalde manier komt onze bewerking hiermee dichterbij Petipa. Met de intentie het verhaal op een dynamische manier te vertellen, had Petipa ook kortere aktes in gedachten. Petipa gaf heel precieze opdrachten aan Glazoenov over wat hij nodig had voor zijn choreografie. Dat ging in detail over hoeveel maten een variatie moest hebben, in welke stijl het geschreven moest worden en in welk tempo. Glazoenov volgde Petipa’s opdrachten nauwkeurig op, op één ding na; hij maakte alles langer. En omdat onze versie echt gaat over Raymonda’s emotionele ontwikkeling, doen we tegelijkertijd ook eer aan die bedoeling van Glanoenov om Raymonda’s personage zo te ontplooien en uit te werken.”
 

  • Raymonda komt in seizoen 2023-2024 terug! Van 9 december tot en met 1 januari in Nationale Opera & Ballet