Mozart in Nederland

Tekst: Jurgen van den Hout

Werken van de jonge Mozart hoor je niet zo vaak. Ze missen de diepgang van zijn latere werken wordt dan gezegd. Maar er is geen beter recept om de dag mee te beginnen dan met een paar jeugdige variaties van Mozart.

Enkele van die vroege werken heeft Mozart geschreven tijdens zijn verblijf in Nederland. Van september 1765 tot en met april 1766 zijn de Mozarts in Nederland. Een verblijf dat steeds verlengd werd door ziekte en zich aandoende gelegenheden om voor hooggeplaatste lieden te kunnen spelen.

"Laat ons juichen, Batavieren!" Zo opent het lied dat de hofcomponist Christiaan Ernst Graaf schrijft bij de inhuldiging van Willem V tot stadhouder in het voorjaar van 1766. En de familie Mozart was erbij. De straten van Den Haag zijn versierd met lampions en oranje kaarsen. "Wat een adembenemend vuurwerk" schrijft vader Leopold over de Oranjefeesten in zijn notitieboek. Leopold is eigenlijk met zijn familie op de terugweg naar Salzburg, maar een dergelijk groot feest is reden voor hem om zijn verblijf in Nederland met enkele maanden te verlengen.

Het is 1766 en vader Leopold Mozart is met zijn familie al ruim twee jaar onderweg om het wonderkind Wolfgang te laten horen aan de hoven van Versailles en Londen. Nu zijn ze neergestreken in Nederland op aandringen van de hoogzwangere Prinses Caroline van Nassau-Weilburg. Hieraan hebben we onder andere de variaties van Mozart te danken op bovengenoemd lied van Christiaan Ernst Graaf.

Wonderkind

De reis is in gang gezet omdat vader Leopold ervan overtuigd is dat de wereld het ‘Wonder dat God in Salzburg geboren liet worden’ moet horen. Hij behoudt een deel van zijn salaris als muzikant aan het hof van Salzburg, maar de reis zal een veelvoud van zijn jaarsalaris kosten. Nog voor dat de Mozarts in Versailles zijn, de eerste grote stop in de reis, zijn er al voor ruim drie jaarsalarissen aan onkosten gemaakt. Om het huishoudboekje kloppend te houden, werden daarom, naast de concerten aan de hoven ook openbare concerten georganiseerd door Leopold. Zo lezen we bijvoorbeeld in een aankondiging voor een concert in Amsterdam over de acht jaar oude Wolfgang: "Alle symfonieën die worden uitgevoerd zijn geschreven door deze kleine componist", en "Liefhebbers kunnen hem muziek voor de neus leggen, die hij van blad zal spelen".

Het muzikale genie van zijn zoon was voor Leopold - en voor ons - duidelijk. Maar tijdgenoten waren niet zo snel overtuigd. Het levert Leopold dan ook grote irritaties op dat hij voortdurend op scepsis stuit als hij het over de muzikale genialiteit van zijn zoon heeft. De Mozarts waren dan ook niet de enige rondreizende artiesten in die tijd die met veel bombarie de meest grootse en onvoorstelbare kunsten tentoonspreidden. Als men Mozart dan al met eigen ogen en oren hadden meegemaakt, dacht een deel van de toeschouwers alsnog dat ze knap voor de gek gehouden waren. In een vroege biografie van Wolfgang waaraan zijn zus Nannerl heeft meegewerkt lezen we dat de jonge Mozart vaak op de proef werd gesteld tijdens zijn bezoeken. Voorbeelden daarvan zijn het spelen met een doek over de toetsen, het ter plekke improviseren op een thema dat hem aangereikt werd en het moduleren naar verschillende toonsoorten tijdens het spelen.

Onbeschaafd

Vier maanden voor aankomst in Nederland schrijft de vader van Mozart in een brief: "...maar laat ik u één ding verzekeren: we gaan niet naar Holland. .... die Hollanders, het gewone volk maar ook de rest, zijn onbeschaafd." Deze brief stuurt hij naar zijn vriend, huisbaas en persoonlijk bankier Lorenz Hagenauer. Uiteindelijk zullen de Mozarts ruim zeven maanden in Nederland verblijven.  Heel erg hoeven we de mening van Leopold Mozart over de Hollanders ons niet aan te trekken. Als ze kort daarop naar Wenen reizen is hij ook ontsteld over het Weense publiek, die zouden alleen maar van ‘zotte dingen’ houden. Er is nauwelijks plaats voor enige inhoudelijke diepte.

Het zijn financiële overwegingen die Leopold uiteindelijk overtuigen om vanuit Engeland toch Nederland te bezoeken. Prinses Caroline van Nassau-Weilburg heeft de verhalen over het wonderkind inmiddels gehoord en heeft een lobby ingezet om de Mozarts naar Den Haag te krijgen. Als ze uiteindelijk in Den Haag aangekomen zijn, schrijft Leopold weer een brief aan Hagenauer met de reden voor de tussenstop in Holland: "… u dacht en hoopte natuurlijk dat we juist niet verder weg, maar dichter bij huis zouden zijn. Dat was ook het geval geweest, als niet Wolfgang en daarna ikzelf in Rijsel ziek waren geworden". Hij gaat nog een heel eind door met de ontwikkelingen beschrijven tussen de twee brieven. Hoe hij echt niet gedacht had nog in Holland terecht te komen: hij had zelfs zijn winterjassen al naar Parijs vooruit gestuurd. In Canterbury moesten ze echt nog langer blijven om het paardenrennen mee te maken. "Kortom, hij [de Hollandse ambassadeur in Engeland] en alle anderen oefenden zo'n druk op me uit en het voorstel was bovendien zo aanlokkelijk, dat ik me maar niet meer bedacht. Temeer omdat je, zoals u heel goed weet, niets kunt weigeren aan een vrouw die een kindje verwacht". Steeds stelt Leopold de terugkeer naar Salzburg uit en het klinkt een beetje als ‘mijn wekker was stuk en de brug stond open, mijn band was lek, dus ik moest gaan lopen’.