Mathilde Wantenaar en Willem Bruls: jonge componist en ervaren dramaturg bundelen de krachten
Tekst: Jappe Groenendijk
De familieopera Een lied voor de maan (6+) is gebaseerd op het gelijknamige kinderboek van Toon Tellegen, die geroemd en geliefd is om zijn vele dierenverhalen. Hoofdpersoon is ditmaal de eenzame mol, die besluit een lied te schrijven om de maan op te vrolijken. De jonge componist Mathilde Wantenaar en de ervaren dramaturg Willem Bruls schreven samen het libretto. Zij vertellen over het maakproces, over belangrijke thema’s die hun voorstelling aansnijdt als eenzaamheid, teleurstelling en vriendschap, en over de kracht van muziek om contact te maken met anderen.
MATHILDE WANTENAAR
Mathilde Wantenaar (1993) staat nog aan het begin van haar componistenloopbaan, maar is geen onbekende bij De Nationale Opera. Al tijdens haar studie componeerde ze een lied voor het participatieproject BOOM! | Amsterdam is een opera. En vijf jaar geleden schreef zij voor de eerste editie van Opera Forward Festival de korte kameropera p e r s o n a r. Het bleek een leerzaam proces om in een groot team samen te werken en je te moeten verhouden tot de inbreng van vele anderen, terwijl je als compositiestudent vooral solistisch werkt.
Nu waagt zij zich aan haar eerste grotere opera. Zoals alle opera’s kent ook deze voorstelling een lange aanloop. In dit geval wordt de kiem gelegd in 2017, als Mathilde in Brussel deelneemt aan een workshop over opera voor jong publiek, georganiseerd door operanetwerk ENOA. Die workshop staat onder leiding van Willem Bruls, die zich goed herinnert hoe Mathilde direct indruk maakt: “nadat zij de muziek van haar kameropera p e r s o n a r had laten horen, wilde iedereen met haar samenwerken. Ik moest echt mijn best doen om de overige teams in te delen.”
Hier leert Mathilde regisseur Béatrice Lachaussée en ontwerper Nele Ellegiers kennen, met wie ze de eerste plannen ontwikkelt voor wat Een lied voor de maan zal worden. Na een tweede workshop in Gent vragen zij Willem Bruls bij hun team. Mathilde waardeert zijn openheid om te luisteren en zijn enthousiasme om te informeren en inspireren. Samen schrijven ze het libretto. “Het verhaal sprak meteen tot mijn verbeelding”, zegt Mathilde. “Eigenlijk hebben we vooral tekst geschrapt en hier en daar iets aangepast.” “De taal van Toon Tellegen is zo kwetsbaar dat je er bijna niets aan hoeft te veranderen, anders valt het om”, vult Willem haar aan.
DEFINITIEF CONCEPT
Als ze hun definitieve concept pitchen bij operanetwerk ENOA komt het project in een stroomversnelling. De Nationale Opera wordt hoofdproducent en de voorstelling zal spelen in Amsterdam, Maastricht, Eindhoven, Brussel, München, Aix-en- Provence en Madrid. Begin 2019 kan Mathilde eindelijk beginnen met componeren. Dat blijkt een complexer proces dan aanvankelijk gedacht. “Het langste werk dat ik tot nu toe had geschreven was 20 minuten, nu lag er een opdracht voor een opera van een uur. Het schrijven van het piano-uittreksel ging nog vlot, maar bij het maken van een opera komt zoveel meer kijken dan het schrijven van de noten.” Zo moet het libretto naar het Duits, Frans en Spaans worden vertaald, waarbij Tellegens taalvondsten voor de nodige dilemma’s zorgen. Ook de casting kost tijd en de verschillende buitenlandse producenten vragen aandacht. Parallel zijn regisseur en vormgever hun deel aan het ontwikkelen, wat vraagt om goede afstemming. Voor dit interview spreken we elkaar in Willem Bruls’ woonkamer in de Jordaan, twee dagen voor de repetities van start gaan. De nacht ervoor heeft Mathilde de definitieve muziek voor de derde akte ingeleverd. “Hoezo laat?”, grapt Willem, “nee hoor, ruim op tijd, eigenlijk ben je twee dagen te vroeg!”
AUTOBIOGRAFISCHE PARALLELLEN
Toon Tellegens dieren hebben een rijk gevoelsleven en een filosofische inslag — niets menselijks is hen vreemd. Wanneer je uit al die dieren een componist als hoofdpersoon voor je opera kiest, dringt zich natuurlijk de vraag op naar parallellen tussen componist en protagonist. Mathilde: “Ha! Mijn vriend zit de hele tijd te grappen dat ik nét de mol ben. De afgelopen maanden was ik een groot deel van mijn tijd aan huis gekluisterd, zat ik nachtenlang net als de mol in pyjama en met verward haar aan dat stuk te schrijven.” Willem moet lachen: “Mij waren die parallellen heus ook al opgevallen hoor!”
OMGAAN MET TELEURSTELLING
In de voorstelling besluit de eenzame mol een lied te schrijven om de maan op te vrolijken. De sprinkhaan repeteert het lied met zijn orkest en op een nacht geven ze een prachtig concert, maar na afloop kijkt de maan nog altijd triest. De mol en alle andere dieren zijn teleurgesteld, de kikker/tenor verscheurt zelfs met een dramatisch gebaar de partituur. Mathilde: “Ook ik vind het moeilijk om met teleurstellingen om te gaan. Wanneer je compositie wordt uitgevoerd, geef je je bloot en ben je ontzettend kwetsbaar. In mijn korte leven heb ik het geluk gehad dat vrijwel alles wat ik heb geschreven goed is ontvangen, toch begrijp ik goed de angst dat mensen er iets van zullen vinden. Ik vind het ook belangrijk om kinderen die teleurstelling te tonen en te laten zien hoe je daarmee om kunt gaan. Het is een groot goed om iets uit te mogen proberen en vervolgens een tweede kans te krijgen. Dit is een opera over de tweede kans.”
Na te zijn teleurgesteld wil de mol het liefst terug in zijn schulp kruipen, maar de sprinkhaan moedigt hem aan om niet op te geven en de krekel inspireert hem met een compositieles. Dankzij diens adviezen gaat de mol aan de slag om de partituur te herschrijven: cruciaal blijkt de verandering van een mol in een kruis waardoor het lied vrolijker wordt. Toch ontbreekt het hem nog steeds aan de moed om zich aan een nieuwe uitvoering te wagen, gelukkig heeft de sprinkhaan die moed wel.
Mathilde: “Voor mij is het een heel belangrijke les geweest om te beseffen dat je misstappen mag begaan. Ik kwam net van de middelbare school toen ik werd aangenomen als student compositie aan het conservatorium. In het begin was ik bang en gespannen en had voortdurend het idee ‘ik moet dit nu kunnen’. Het bleek bevrijdend om daarna een zangopleiding te gaan volgen, waarbij ik veel minder hoge verwachtingen van mezelf had. Toen ik daarvoor werd toegelaten, dacht ik eerst nog ‘iemand heeft een fout gemaakt’, toch ging ik het gewoon proberen. Dat heeft mij enorm geholpen.”
DOOR MUZIEK WORDT JE WERELD GROTER
In de voorstelling leert de mol om zijn verdriet te boven te komen, toch willen de makers niet de indruk wekken dat het verkeerd is om af en toe in mineur te zijn. “Het is niet verkeerd om droevig te zijn”, stelt Willem, “maar het mooiste aan de tekst van Tellegen — en hopelijk straks ook aan deze opera — is het bewustzijn dat je de wereld om je heen actief kunt beïnvloeden. Door jezelf te veranderen, verandert de wereld met je mee. Dat is ontroerend. Uiteindelijk zijn de compositorische verschillen tussen de eerste en de tweede versie van het lied voor de maan helemaal niet zo groot. Doordat de mol zelf is veranderd, reageren de dieren anders op zijn muziek en zij projecteren hun eigen gevoelens op de maan.” Mathilde: “De mol komt erachter dat muziek een fantastisch hulpmiddel is om uit z’n schulp te kruipen. Door muziek te maken wordt zijn wereld groter en maakt hij contact met de buitenwereld. Zijn scheppingsproces is voor mij herkenbaar. Het is fijn om in je eentje te werken en spannend om de resultaten van dat proces met de buitenwereld te delen. Toch bloei ik er enorm van op om vervolgens samen muziek te maken.”
Dit artikel verscheen in het tijdschrift van De Nationale Opera Odeon.