Macht en waarheid

‘‘Je moet een vos zijn om een val te herkennen, en een leeuw om wolven te verjagen’’

---

Niccolò Machiavelli

Het was eigenlijk een toevalstreffer dat David Ignatius, befaamd romanschrijver en politiek journalist bij de Washington Post, zomaar opeens terechtkwam in "het meest stimulerende scheppende werk" van zijn carrière. Tijdens ons interview vertelt hij dat hij in de zomer van 2014 onverwacht werd benaderd door de jonge, in New York woonachtige componist Mohammed Fairouz. Daarmee startte een avontuurlijke samenwerking - Ignatius sprong in het diepe van de driedimensionale wereld van de opera.

"Opera maakt het mogelijk – en stelt zelfs als eis – dat je je inlaat met grote levensthema’s. Wat is het wezen van de politiek? Wat is waarheid? Waar zijn we op uit, als deelnemer aan politiek, en waar zijn we op uit als mens, zoals Machiavelli." Vergeleken bij het grote schildersdoek dat opera is, kan de journalistiek en het schrijven van romans limiterend zijn, afhankelijk van tijd, ruimte en verwachtingen van lezers. Opera daarentegen is "nog steeds iets waar mensen heen gaan om zich met die grote vraagstukken bezig te houden. Iets waar ze met een geluksgevoel vandaan komen, omdat ze het wezen van de liefde en het leven hebben ervaren."

In de zomer van 2014 was Mohammed Fairouz nog maar net begonnen aan The New Prince, in opdracht van De Nationale Opera, toen hij Ignatius vertelde dat hij diens werk al jaren volgde. Als journalist schreef Ignatius artikelen over het Midden-Oosten, de CIA en de Amerikaanse politiek, als romanschrijver werd hij geroemd om zijn spionageromans. In 2008 werd de bestseller Body of Lies verfilmd, met Leonardo DiCaprio en Russell Crowe in de rol van twee agenten die een terrorist op het spoor komen. Ignatius leek de aangewezen persoon om een eigentijdse versie te creëren van het verhaal van de zestiende-eeuwse politiek filosoof Machiavelli - bekend en berucht omdat hij bedrog en meedogenloosheid propageerde als middel om een machtspositie te verwerven en te behouden. En zo waagden Fairouz en Ignatius gezamenlijk de sprong, en met hen de jonge, vindingrijke regisseuse Lotte de Beer, om deze tijdsoverstijgende en tegelijkertijd - gezien vanuit recente politieke gebeurtenissen - hoogst actuele opera te verwezenlijken.

‘‘Kunst is lang, het leven is kort’’

De recente inhuldiging van Donald Trump als president van de Verenigde Staten dient als basis van deze uitvoering van The New Prince. Maar Ignatius benadrukt dat de relevantie ervan de actuele politieke aangelegenheden overstijgt, omdat de opera raakt aan belevingen en bewustzijn uit een breder spectrum. "Ars longa, vita brevis," zegt hij, "de kunst is lang, het leven kort." Met deze opera stelt hij zich ten doel deze uitspraak waar te maken: "Ik denk dat het publiek zeker een politieke boodschap uit The New Prince haalt. Desalniettemin geloof ik ook dat ze hem niet alleen als politiek statement zullen zien, maar als een kunstwerk dat hopelijk over honderd jaar ook nog gewaardeerd wordt."

Machiavelli’s strategie van bedrog en gewelddadigheid heeft dan ook niet alleen betrekking op de opkomst van Trump: Ze is een belangrijk ingrediënt van vergelijkbare historische gebeurtenissen. Dieper ingaand op de universele betekenis van de opera zegt Ignatius: "Wanneer mensen de opera zien, zullen ze fragmenten uit de Amerikaanse geschiedenis van 200 jaar geleden herkennen. Maar ook herkennen ze de opstanden in Egypte, die het Egyptische volk uiteindelijk juist verder van vrijheid hebben verwijderd en tot een nieuw soort autoritaire heerschappij hebben geleid."

The New Prince omvat meerdere tijdzones, beperkt zich niet tot eenheid van tijd en ruimte. In deze opzet weerklinkt de beroemde opéra fantastique die aan het eind van de negentiende eeuw werd geschreven door Jacques Offenbach, Les contes d’Hoffmann. Ignatius legt de overeenkomst als volgt uit: "In deze opera komen drie aan elkaar verwante, maar enigszins onderbroken verhalen uit de vertelling over Hoffman en zijn muze aan bod."

Machiavelli’s muze is Fortuna, ook wel bekend als ‘Lady Luck’. "Zij belichaamt een van de twee deugden die Machiavelli zag als de belangrijkste factoren die het leven sturen," zegt Ignatius. "Deugd is te vinden in meedogenloze kracht en macht enerzijds, en in de grillige gang van het lot anderzijds, die de een doet slagen en de ander doet falen." En daarmee verwijst hij naar Machiavelli’s geliefde maar wispelturige Fortuna.

‘‘Het gevaarlijkste euvel van onze tijd is de fragmentatie van informatiebronnen, nu iedereen zich op zijn eigen segmentje van de informatiestroom richt’’

Niccolò Machiavelli was volgens Ignatius een ritselaar. Helaas gaat leven op het scherpst van de snede niet altijd gepaard met voorspoed. Het kan er ook toe leiden dat je neerstort van de hoge rots waarop je overeind probeert te blijven. "De opera begint in de tijd van Machiavelli zelf, het zestiende-eeuwse Florence, met de gruwelen van zijn marteling door de Medici. Ze wantrouwden hem, omdat hij banden zou hebben met de republiek die werd uitgeroepen nadat hun heerschappij omver was geworpen." Om weer bij de Medici in de gunst te komen stuurde hij hen zijn filosofische verhandeling over het verwerven en handhaven van een machtspositie. "Hij ritselt en rommelt, maar zonder succes," zegt Ignatius. Hij droeg zijn verhandeling op aan Lorenzo II de’ Medici, maar deze besteedde weinig aandacht aan Machiavelli’s werk. De verhandeling werd pas vijf jaar na Machiavelli’s dood gepubliceerd.

Ignatius vergelijkt Machiavelli met hedendaagse openbare figuren zoals politieke adviseurs of journalisten die naar welvaart en erkenning streven. "Deze figuur arriveert op mysterieuze wijze in het New York van het jaar 2032. Fortuna geeft hem de opdracht Il Principe ('De heerser') bij te werken voor het heersende staatshoofd, dat zijn mondiale koninkrijk overschouwt." Dit betekent dat Machiavelli, om zijn heruitgave binnen een eigentijds kader te kunnen plaatsen, rekening moet houden met de deugden en ondeugden van dat moment.

Wanneer ik Ignatius vraag wat voor hem de meest somber stemmende tendensen van onze tijd zijn, antwoordt hij zonder omwegen: "Het gevaarlijkste euvel is de fragmentatie van informatiebronnen, nu iedereen zich op zijn eigen segmentje van de informatiestroom richt. We verliezen het vermogen om de wezenlijke waarheden en feiten aan te wijzen die het fundament van de politiek vormen. Als we het niet eens worden over wat de feiten zijn, dan is het vrijwel onmogelijk om het eens te worden over wat we eraan kunnen doen." Hij vervolgt zijn betoog, onverholen en fel, kennelijk geprikkeld door het onderwerp in kwestie: "Volgens mij is dat het grootste gevaar van deze tijd. En volgens mij bezondigt met name Donald Trump zich hieraan. En meer in het algemeen geloof ik, afgaand op alles wat we weten, dat Rusland er op uit is de informatieruimte te infecteren met een virus van scepsis en cynisme."

‘‘Machiavelli, die welliswaar bedrog propageerde, uitte eigenlijk alleen maar zijn visie op de methoden waarmee macht kan worden verworven’’

Tot besluit wijst Ignatius op een paradoxale tendens in Machiavelli’s werk. Uit deze paradox kunnen we een belangrijke les leren, namelijk dat we in deze samenleving van 'post-truth' het hoofd koel moeten houden, zodat we het giftige stof van onjuiste informatie kunnen wegpoetsen. Machiavelli, die welliswaar bedrog propageerde, uitte eigenlijk alleen maar zijn visie op de methoden waarmee macht kan worden verworven. "Het is de paradox van Machiavelli dat hij de heerser adviseert om te liegen en te bedriegen, maar door dat advies te geven drong hij eigenlijk op de waarheid aan. Hij loog bijvoorbeeld niet tegen de heerser door te zeggen: 'Dien God, wees grootmoedig en u zult eeuwig regeren.' Hij was een stuk eerlijker."

"In de laatste epiloog vindt Machiavelli echt die verlossing. Als hij dan zijn pen ter hand neemt, vertelt hij de waarheid en verzet hij zich tegen alle pogingen haar te veranderen, te politiseren of te ondermijnen. Je stevig vasthouden aan feiten en aan waarheid is volgens mij heel belangrijk. Dat Machiavelli zich voorneemt om alleen nog de waarheid te vertellen, is heel relevant voor het huidige politieke moment. De opera werd niet geschreven voor het moment dat Donald Trump president zou zijn. Maar ik denk dat hij daar wel iets over zegt, en dat bevalt me best."

Dit artikel werd gepubliceerd op de website van het Opera Forward Festival.