Frida Kahlo: leven en kunst als inspiratiebron voor een ballet
Tekst: Laura Roling
Het leven en de kunst van Frida Kahlo vormen voor het nieuwe ballet Frida van choreograaf Annabelle Lopez Ochoa een rijke inspiratiebron. In dit artikel lees je alles hierover.
-
Seizoen 2023-2024
Februari 2024 keert de inmiddels internationaal veelgevraagde productie Frida van Lopez Ochoa terug op het podium van Nationale Opera & Ballet!
Frida Kahlo werd geboren op 6 juli 1907 in Coyoacán, aan de rand van Mexico-Stad. Haar vader, Guillermo Kahlo, was een Duits-Hongaarse immigrant, haar moeder een mestiza van gemengde inheemse en Europese afkomst. De familie Kahlo woonde in een blauw huis dat vader Kahlo had laten bouwen, La Casa Azul – hetzelfde huis waar Frida in 1954 zou overlijden en waar nu het Museo Frida Kahlo gevestigd is.
Op 6-jarige leeftijd kreeg Frida polio, waardoor ze voortaan een beetje mank liep. Na deze eerste tegenslag leek het Frida snel weer redelijk voor de wind te gaan. Ze kon goed leren en op 15-jarige leeftijd werd ze als een van de eerste meisjes toegelaten tot een prestigieuze school die voorbereidde op de universiteit. Ze was van plan om medicijnen te gaan studeren en arts te worden.
FRIDA'S BUSONGELUK
Op 17 september 1925 sloeg het noodlot toe. De bus die Frida van school naar huis bracht, kwam fataal in botsing met een tram. Er vielen bij het ongeluk meerdere doden en Frida raakte zwaargewond: haar bekken werd doorboord door een fors stuk metaal. In het ziekenhuis bleek dat daarnaast ook haar sleutelbeen, twee ribben, haar rechterbeen en haar wervelkolom gebroken waren. Haar rechtervoet was verbrijzeld. Ze onderging een zware operatie, waarna ze lange tijd aan bed gekluisterd lag in een beklemmend gipskorset.
Het was in deze periode dat Frida begon te schilderen. Met behulp van een speciale ezel kon ze al liggend werken. Ze schilderde vooral zichzelf, via een aan haar bed bevestigde spiegel. Aanvankelijk was het schilderen slechts een manier om de verveling te verdrijven, maar al snel werd het serieuzer. Frida verdiepte zich in verschillende kunsttradities en bekwaamde zich in haar vak.
Een jonge Frida Kahlo, kort voor haar busongeluk.
Gefotografeerd door haar vader Guillermo Kahlo.
FRIDA, COMMUNISME EN DIEGO RIVERA
Zo’n twee jaar na haar ongeluk was Frida weer enigszins op de been, zij het met veel pijn en blijvende lichamelijke schade. Ze haalde de banden aan met haar oude schoolvrienden, die stuk voor stuk aan de universiteit waren gaan studeren en politiek geëngageerd waren. Via hen kwam Frida tot het communisme, een ideologie die ze tot het einde van haar leven vol overtuiging zou belijden – aanvankelijk als trotskist, later als fervent stalinist.
Ze bouwde een hecht netwerk aan communistische vrienden op en frequenteerde levendige feestjes. Op een van die bijeenkomsten kruiste haar pad dat van de ruim 20 jaar oudere kunstenaar Diego Rivera, een van Mexico’s grootste en bekendste schilders van dat moment. Als middelbare scholier had ze hem al eens eerder ontmoet, toen hij aan een muurschildering in haar school werkte, maar nu was alles anders.
Frida besloot hem haar eigen kunstwerken te tonen om zijn professionele oordeel te vragen. Rivera was onder de indruk en moedigde Frida aan om vooral te blijven schilderen. Rivera was al getrouwd, maar al snel kregen de twee een liefdesverhouding. Op 21 augustus 1929 traden Frida en Diego met elkaar in het huwelijk – een bruiloft tussen ‘een olifant en een duif’, zo omschreef Frida’s vader het. Kort na hun huwelijk verhuisden de twee naar Cuernavaca in het zuiden van Mexico, waar Diego een opdracht had voor een muurschildering.
Frida Kahlo en Diego Rivera
Fotograaf onbekend.
FRIDA EN MEXICAANS ZELFBEWUSTZIJN
Het Mexico waarin Frida volwassen was geworden kende een sterk nationaal zelfbewustzijn: in 1910 was de Mexicaanse Revolutie uitgebroken met een opstand tegen het bewind van dictator Porfirio Díaz. De postrevolutionaire periode werd gekenmerkt door een herwaardering van de eigen cultuur en identiteit boven die van de (voormalige) Europese kolonisator. De prekoloniale culturen van de Maya’s en de Azteken werden herontdekt en ook vierde men de eigen inheemse tradities en folklore. Het land werd zelfverzekerder, trots en overtuigd van de waarde van de eigen cultuur en geschiedenis.
Na de verhuizing naar Cuernavaca begon Frida zich hier ook steeds zelfbewuster toe te verhouden. Ze verdiepte zich in de matriarchale samenlevingsvorm van de Tehuanas, die in traditionele Tehuana-klederdracht gekleed gingen. Frida raakte hierdoor geïnspireerd en transformeerde haar stijl. Waar ze als jonge vrouw regelmatig mannenkleding of – uit solidariteit met de arbeidersklasse – overalls had gedragen, hulde ze zich vanaf nu steeds vaker in traditionele kleurrijke klederdracht en droeg ze bloemen in haar haar. Het was voor Frida de ultieme vorm van zelfexpressie en contact leggen met haar Mexicaanse ‘roots’.
Frida Kahlo, Self-portrait on the Borderline between Mexico and the United States (1932)
© Banco de México Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico, D.F. c/o Pictoright Amsterdam 2020
FRIDA KAHLO EN DIEGO RIVERA IN AMERIKA
De succesvolle carrière van Diego bracht het echtpaar naar ‘Gringolandia’, zoals Frida de Verenigde Staten noemde. Daar woonden ze achtereenvolgens in San Francisco, New York en Detroit. Het huwelijk tussen Diego en Frida werd gekenmerkt door talloze affaires van beide echtelieden. Diego was een onhoudbare ‘womanizer’ zonder scrupules, maar ook Frida had vele affaires met zowel mannen (waaronder Leon Trotsky en Isamu Noguchi) als vrouwen (naar verluidt onder meer Georgia O’Keeffe, Josephine Baker, Dolores del Rio, Paulette Goddard, Tina Modotti en Chavela Vargas). Met de Amerikaanse fotograaf Nickolas Muray onderhield Frida vanaf 1931 een knipperlichtrelatie die zo’n tien jaar duurde.
DE KINDERWENS VAN FRIDA
In Detroit had Frida het niet naar haar zin. Ze ervoer de industriestad als xenofoob en beklemmend. Ook sloeg er opnieuw het noodlot toe: zwangerschappen waren al eerder misgelopen, maar in de zomer van 1932 kreeg ze een ingrijpende miskraam. De bloedingen waren zo ernstig dat ze twee weken in het ziekenhuis opgenomen moest worden. Het verlies van dit kind raakte Frida diep. Ze raakte ervan doordrongen dat haar beschadigde lichaam waarschijnlijk niet in staat was een kind te voldragen. In deze periode verwerkte Frida haar pijn omtrent dit onderwerp ook veelvuldig in haar kunst. Kort na het verlies van haar kind overleed ook Frida’s moeder in Mexico. Frida werd steeds meer bevangen door heimwee naar haar thuisland. Toen Diego zich bij een opdracht van de Rockefellers onmogelijk had gemaakt, keerde het stel terug naar Mexico-Stad.
Frida Kahlo, The Two Fridas (1939)
© Banco de México Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico, D.F. c/o Pictoright Amsterdam 2020
AFFAIRE MET LEON TROTSKI
In Mexico ging het verder bergafwaarts met Frida’s gezondheid. In 1934 waren er wederom miskramen, onderging ze een blindedarmoperatie en moesten vanwege gangreen een aantal tenen van haar beschadigde voet geamputeerd worden. Tot overmaat van ramp ontdekte Frida dat Diego een affaire onderhield met haar jongere zus Cristina. Ze voelde zich door beide dierbaren zwaar verraden en ging tijdelijk elders wonen. Kort daarna trok ze toch weer bij Diego in, al zou het allerminst de laatste keer zijn dat de twee tijdelijk uit elkaar gingen.
In 1937 bood Mexico op voorspraak van Frida en Diego asiel aan Leon Trotski – voormalig leider van de Russische revolutie, maar op dat moment vooral de voornaamste staatsvijand van stalinistisch Rusland. De Riveras boden Trotski en zijn echtgenote onderdak in La Casa Azul. Al snel kreeg Frida een affaire met de revolutionair, die echter van korte duur was.
Niet lang initieerde Rivera een echtscheiding. In deze periode nam Frida’s productiviteit en carrière een vlucht: haar werk werd onder meer tentoongesteld in New York en Parijs en kon op steeds meer waardering rekenen. Ze woonde en werkte in het Casa Azul en was er productiever dan ooit.
Op 21 augustus 1940 werd Trotski in opdracht van Stalin vermoord in zijn studeerkamer, met een ijsbijl. De dader was een bekende van Frida. Ze werd op verdenking van betrokkenheid aangehouden en twee dagen lang verhoord.
Frida Kahlo verwelkomt Leon Trotski en diens echtgenote in Mexico
Fotograaf onbekend.
FRIDA KAHLO'S AFNEMENDE GEZONDHEID
De dood van Trotski bracht Frida en Diego weer nader tot elkaar en ze hertrouwden op 8 december 1940. Na haar huwelijk ging Frida’s gezondheid gestaag achteruit. In 1945 onderging ze in New York een zware operatie waarbij een met staal versterkt stuk bot in haar wervelkolom werd getransplanteerd. De moeilijke operatie mislukte, maar werd later nog eens opnieuw geprobeerd – tevergeefs.
In deze periode vatte Frida haar moeizame fysieke toestand regelmatig in haar schilderijen, onder meer in het indringende De gebroken zuil. Frida was aan huis gekluisterd en aan een rolstoel gebonden. Ze verdoofde haar fysieke en mentale pijn met een sterke mix van alcohol en morfine. In 1953 moest ook haar rechterbeen tot kniehoogte worden geamputeerd vanwege gangreen.
Frida Kahlo, The Broken Column (1944)
© Banco de México Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico, D.F. c/o Pictoright Amsterdam 2020
FRIDA KAHLO: 'IK BEN GELUKKIG ZOLANG IK KAN SCHILDEREN'
In de laatste jaren was het huwelijk van Frida en Diego een afstandelijke verbintenis: Rivera kon niet goed omgaan met Frida’s wanhoop, depressies, woedeaanvallen en haar grootverbruik van alcohol en medicijnen. Hij ging een verhouding aan met een vrouw die kort na Frida’s dood zijn vierde echtgenote zou worden.
Een lichtpuntje in deze zware periode van Frida’s leven was haar kunst. “Ik ben niet ziek. Ik ben gebroken. Maar ik ben gelukkig zolang ik kan schilderen, vertelde Frida in die periode aan een journalist. In 1953 werd een eerste solotentoonstelling van haar werk in Mexico-Stad georganiseerd. Het leek er aanvankelijk op dat de aan bed gekluisterde Frida zelf niet aanwezig zou kunnen zijn bij de opening, maar ze liet zich – tot ieders verrassing – met bed en al vervoeren naar de expositieruimte. Daar stond ze in het centrum van de belangstelling en waardering.
Op 13 juli 1954 overleed Frida Kahlo in de vroege ochtend, officieel aan de gevolgen van een longontsteking, misschien ook wel geholpen door een overdosis medicijnen. Op haar kist prijkte een grote communistische vlag.
- Seizoen 2023-2024
Februari 2024 keert de inmiddels internationaal veelgevraagde productie Frida van Lopez Ochoa terug op het podium van Nationale Opera & Ballet!