Evelyn Herlitzius en Hanna Schwarz over hun rollen in Jenůfa
Tekst: Laura Roling
Voor de drie generaties Buryjovkavrouwen zijn drie Duitse topzangeressen gecast. Sopraan Annette Dasch (1976) zingt Jenůfa, dramatische sopraan Evelyn Herlitzius (1963) vertolkt de rol van stiefmoeder Kostelnička en de mezzosopraan Hanna Schwarz (1943) neemt de rol van Grootmoeder (Stařenka) Buryjovka voor haar rekening. Een interview met stiefmoeder Kostelnička en Grootmoeder Stařenka.
Heb je ooit een andere rol in Jenůfa gezongen dan in Amsterdam?
Hanna Schwarz {{De Duitse mezzosopraan en alt heeft een indrukwekkende carrière op haar naam staan. Meer dan dertig jaar was ze verbonden aan de Hamburger Staatsoper, en tussen 1975 en 1998 zong ze veelvuldig bij de Bayreuther Festspiele. In 1976 zong ze Fricka en Erda in de vermaarde Ring-productie van Patrice Chéreau. De rol van Stařenka Buryjovka vertolkte ze eerder in Zürich, Berlijn, München en New York.}}: “Nee, alleen Grootmoeder.”
Evelyn Herlitzius {{De Duitse dramatische sopraan maakte van 1997 tot 2000 deel uit van het zangersensemble van de Semperoper Dresden. Net als Hanna Schwarz is Herlitzius een graag geziene gast bij de Bayreuther Festspiele, waar ze rollen als Ortrud (Lohengrin), Brünnhilde (Der Ring des Nibelungen) en Isolde (Tristan und Isolde) heeft gezongen. Ze maakt bij DNO haar roldebuut als Kostelnička.}}: “Jaren geleden, in mijn eerste jaar in het ensemble in Dresden heb ik de rol van Jenůfa gezongen. In een regie van Harry Kupfer, heel mooi en ontroerend.”
Heeft de opera een bijzondere betekenis voor je?
Schwarz: “Ja, voor mij is de wereld van Jenůfa de wereld waarin mijn eigen grootmoeder opgroeide en die ik uit haar verhalen ken. Een geïsoleerd, streng religieus plattelandsdorp, waar de sociale controle beklemmend is en men meedogenloos over elkaar oordeelt.”
Herlitzius: “In mijn ontwikkeling als zangeres heeft de opera een speciale plaats in mijn hart. Ik zong tijdens mijn studie een scène van Jenůfa voor een acteerworkshop. Tijdens die workshop realiseerde ik me hoe belangrijk een doorleefde vertolking is. Het was een echt aha-moment. Ook heb ik heel mooie herinneringen aan Jenůfa in Dresden. Ik zat iedere avond in de coulissen volop te genieten van de grote scène van de Kostelnička.”
‘voor mij is de wereld van Jenůfa de wereld waarin mijn eigen grootmoeder opgroeide en die ik uit haar verhalen ken’
Hoe zou je je karakter omschrijven?
Schwarz: “Stařenka heeft een positie van autoriteit in de familie. Ze is de enige die echt tegen de Kostelnička in durft te gaan. Tegelijkertijd probeert ze vooral de lieve vrede te bewaren en heeft ze een zwak voor haar (klein)zoons. Ze weet dat haar zoon een onaangename alcoholist was en dat haar kleinzoon Števa eveneens een problematische relatie met de fles heeft, maar ze vergoelijkt het.”
Herlitzius: “Kostelnička is een sterk karakter. Ze is trots, vroom, intelligent, hard, rechtlijnig en intens eenzaam. Ze is gevormd door de slechte ervaringen in haar huwelijk. Ze kan niet met haar eigen verleden in het reine komen en wil haar stiefdochter koste wat kost een herhaling van de geschiedenis besparen.”
Hoe verhouden de drie generaties vrouwen zich tot elkaar?
Schwarz: “Het zijn verschillende karakters, maar wat ze gemeen hebben is dat ze er stuk voor stuk alleen voor staan. Ze willen dat de volgende generatie het beter heeft, maar tegelijkertijd zitten ze gevangen in een geschiedenis die zich blijft herhalen. Števa verwijt Jenůfa in de opera dat ze steeds meer op haar stiefmoeder gaat lijken, en ik denk dat daar een kern van waarheid inzit. Ik zie eerlijk gezegd geen toekomst voor Laca en Jenůfa aan het eind van de opera, en ik denk dat Jenůfa uiteindelijk toch als een tweede Kostelnička eindigt.”
Herlitzius: “De drie generaties lijken inderdaad gevangen te zitten in een geschiedenis die zich steeds weer herhaalt. Ontsnappen is heel moeilijk.”
Is het een persoonlijke tragedie of zegt Jenůfa ook iets over de maatschappij?
Herlitzius: “Ieder mensenleven wordt gevormd door persoonlijke omstandigheden aan de ene kant en maatschappelijke omstandigheden aan de andere kant. Dat geldt net zo sterk voor Jenůfa. De familiegeschiedenis is tragisch op een persoonlijk vlak, maar tegelijkertijd is de maatschappij waarin de Buryjovka-vrouwen leven ook meedogenloos.”
Schwarz: “Voor mij gaat Jenůfa heel sterk over de maatschappij, niet alleen over die van de 19e eeuw, maar ook over die van nu. Števa vindt het belachelijk dat Jenůfa van het vergaren en delen van kennis houdt, en vindt dat een vrouw achter het aanrecht hoort. Dat soort taal hoor je mannen nog steeds uitslaan. Een buitenechtelijk kind is nu minder problematisch dan in de 19e eeuw, maar het is nog steeds iets dat de wenkbrauwen doet optrekken en de roddelmachine aanslingert. En wat betreft Laca – iedereen lijkt het min of meer normaal te vinden dat hij Jenůfa fysiek toetakelt. Dat doet mij denken aan mensen die van mening zijn dat vrouwen er, bijvoorbeeld door het dragen van een kort rokje, om vragen om lastig gevallen te worden door mannen.”
Herlitzius: “Ja, Jenůfa is inderdaad behoorlijk actueel en relevant. Maar voor mij ook heel sterk op het persoonlijke vlak. We worden allemaal gevormd door onze ouders, die weer op hun beurt door hun ouders gevormd zijn. Familiegeschiedenissen blijven zich herhalen, ook in onze moderne levens.”
‘Familiegeschiedenissen blijven zich herhalen, ook in onze moderne levens’
Is het moeilijk om in het Tsjechisch te zingen?
Herlitzius: “Dit wordt mijn derde Tsjechische rol, dus ik heb er gelukkig al wat vlieguren opzitten. Met iedere nieuwe rol krijg ik meer inzicht in de structuur van de taal en voel ik me er beter in thuis. Het lastige aan Tsjechisch is voor mij, met Duits als moedertaal, dat er veel medeklinkers kort op elkaar worden geplakt.”
Schwarz: “In Hamburg woonde ik naast de Tsjechische mezzosopraan Soňa Červená. Dankzij haar heb ik het Tsjechisch onder de knie gekregen.”
Waarom mag het publiek Jenůfa niet missen?
Schwarz (lachend): “Omdat je drie geweldige zangeressen aan het werk kunt zien!”
Herlitzius: “Dat uiteraard, maar ook omdat Jenůfa een hartverscheurend en tragisch verhaal vertelt dat je niet in de koude kleren gaat zitten.”
Schwarz: “En de muziek is natuurlijk prachtig. Zelden is zoveel ellende zo realistisch én mooi in muziek gevat.”