De wondere wereld

De Kostuumafdeling zit helemaal bovenin het theater, op de vierde verdieping. Hier kijk je je ogen uit. Al die stoffen en garens, spelden en naalden en niet te vergeten al die schitterende kostuums. Alles wat de artiesten dragen, is hier door de vakbekwame handen van de medewerkers gegaan. Van jasjes tot hoeden, van jurken tot maskers en van sokken tot schoenen. Voor elk onderdeel is er een apart atelier. Hier ziet en leest u hoe de wondere wereld van ons huis zich ook buiten de theaterzaal bevindt!

Een kijkje bij coupeurs, schoenmakers, hoedenmakers, ververs en kleders, ...

Damesatelier opera
Kostuumafdeling damesatelier opera | Foto's: Liza Kollau
makers
coupeur aan het werk
coupeur aan het werk met naald en draad
Precisiewerk
coupeur aan het werk
makers
coupeur aan het werk met de schaar
Still
opslag
Herenatelier
Kostuumafdeling herenatelier opera | Foto's: Liza Kollau
Herenatelier
Stoffeninkoop
Inkoop van stoffen
Een keur aan stoffen
Werken aan een masker voor Animal Farm
Hoedenatelier | Foto's: Liza Kollau
Een veelvoud aan hoedenhoofden
Werken aan een 'masker' voor Animal Farm
Werken aan een masker voor Animal Farm
Klaar om mee aan de slag te gaan
Schoenmakerij | Foto: Liz Kollau
Still van houten schoenmallen
De schoenmaker aan het werk
Een paar gaatjesschoenen wordt opgeknapt
Het verven van een masker voor Animal Farm
Ververij | Foto's: Liza Kollau
Roeren in een groot verfbad voor stoffen
Goed onderdompelen van de stof
Een keur aan kleur
Grote kragen liggen klaar voor de voorstelling
Kleders | Foto's: Liza Kollau
Alles netjes klaar hangen op de gang
Het juiste kostuum
In het jasje hijsen
Altijd een helpende hand
Coupeurs

Coupeurs

Ontleend aan het Franse coupeur – ‘hij die kleren snijdt’ – zijn de coupeurs bij Nationale Opera & Ballet degenen die de kostuums vervaardigen. Er zijn aparte ateliers voor opera en voor ballet, en voor heren en voor dames. 

De productie van kostuums

De kostuumcoördinator en de kostuumsupervisors staan in nauw contact met de kostuumontwerpers. Samen met de medewerkers in de ateliers zorgen zij ervoor dat de visie van de kostuumontwerper tot leven komt. Zij begeleiden het gehele productieproces, dat al maanden voor de première begint. Zij organiseren en communiceren alle informatie, bewaken het ontwerp en zorgen dat alle ateliers op tijd de juiste materialen krijgen. Ook maken zij de belangrijke ‘kostuumbijbel’ waarin alle informatie, van het gewicht van de stoffen tot de hoogte van de hak, wordt opgenomen.

Oneindig veel variatie
Waarin dit vak van theaterkleermaker zich onderscheidt van het normale ambacht kleermaken, is dat er zeer gevarieerd gewerkt wordt. Het maken en realiseren van kostuums uit onze hedendaagse tijd is maar een klein onderdeel van wat men hier kan. Ook maakt men historische kostuums, soms vanuit materialen die helemaal niet historisch zijn en soms met constructies die nog niet eerder gebruikt zijn. Of er worden kostuums gecreëerd die een couture karakter hebben en zeer experimenteel zijn. Alles wat een kostuumontwerper vraagt moet in principe gemaakt kunnen worden.

Lange leerschool
Het kost daarom vele jaren om een breed inzetbare kleermaker oftewel coupeur te worden bij een theaterbedrijf. Er wordt voortdurend onderzoek gedaan naar nieuwe en/of andere technieken. Voor historisch onderzoek naar kledingconstructie kijken de medewerkers in boeken, gaan naar een museum of een historische film. En als iets nog niet eerder is gemaakt dan vinden ze het zelf wel uit. Eureka!

Het is bijzonder om met vakmensen te werken die zeer gemotiveerd zijn, van het maken van bijzondere en uitdagende kostuums worden ze blij. Theaterkleermaker ben je vaak voor het leven. Het maken van theaterkostuums is niet iets wat stopt op het moment dat je de atelierdeur dichttrekt. Vrijwel alle makers kennen het gevoel dat je na je werk in je hoofd er nog mee door blijft gaan en dan soms tot oplossingen komt.

Theaterkleermaker ben je vaak voor het leven

Uitdagingen
De medewerkers hier zijn het instrument van de kostuumontwerpers. De afdeling werkt met geduld en kennis om maatwerk af te leveren. Het vakmanschap maakt het mogelijk om de ideeën van een ontwerper te realiseren. Geen uitdaging is te groot om de artiesten op het podium te laten stralen. Van historische kostuums en korsetten en crinolines tot ultra moderne interpretaties, fantasie kostuums en Haute Couture. Hier is men nooit uitgeleerd, dat is het mooie van dit vak. Vele ontwerpen zijn vaktechnisch een uitdaging. Daardoor blijft het ambacht, de vakkennis en het kwaliteitsniveau altijd in beweging.

 

Hoedenatelier

Hoedenmakers

Hoeden, maskers, dierenhoofden of een kunstwerk van bijna anderhalve meter: alles wat een artiest op zijn hoofd kan dragen, wordt hier gemaakt. 

Hoedenafdeling en Plastische Vormgeving

Dit atelier wordt de Hoedenmakerij genoemd omdat dat de primaire taak van de medewerkers hier is: het maken van hoeden en hoofdbedekkingen. In het verleden maakte een hoedenmaker alleen maar hoeden, maar door de jaren heen is de verantwoordelijkheid voor het maken en creëren van vele andere kostuumgerelateerde items - ook wel kostuumrekwisieten genoemd - toegevoegd.

De medewerkers
Het hoofd van het Hoedenatelier is verantwoordelijk voor de vertaling van het concept van de ontwerper. Drie hoedenmakers assisteren hem. Naast het maken van hoeden zijn zij ook verantwoordelijk voor het maken van onder meer harnassen (bostplaten en helmen), maskers, sieraden en kronen, borduurwerk en kostuumdecoratie. Zij ontwikkelen en construeren een eindeloze hoeveelheid aan kostuumrekwisieten zoals vleugels, dieren, et cetera. Wat je ook vraagt, zij maken het. Om te kunnen werken op dit atelier moet je beschikken over een breed scala aan  creatieve artistieke en technische vaardigheden.

Kostuum

Kleders

Een kleder helpt artiesten met het aan- en uittrekken van kostuums - zodat alles heel blijft en er niets beschadigt. Ook voor het schoonmaken ervan zijn ze verantwoordelijk.

Kleedafdeling

De kleders dragen er zorg voor dat iedereen precies zo aangekleed het toneel op gaat zoals de kostuumontwerper dit bedoeld heeft. Maar het werk van een kleder gaat vaak nog wel wat verder dan alleen het aankleden zelf. Zo vlak voor de voorstelling ondersteunt een kleder de artiest en stelt deze op zijn of haar gemak. Voorafgaand aan elke voorstelling  worden alle kleedkamers ingericht. Elk kostuum, elk accessoir wordt er klaargelegd of uitgehangen.

Tussen de voorstellingen door zorgen de kleders voor het onderhoud van de kostuums, dat bestaat uit schoonmaken (ontdoen van bijvoorbeeld theaterbloed of vuil van het toneel), wassen, strijken, et cetera.

 

Schoen

Schoenenatelier

De Schoenmakerij is de droom van iedere schoenliefhebber: een opslag met wel honderden paren schoeisel. Sommige met de hand bewerkt, sommige helemaal eigenhandig gemaakt. 

Schoenmakerij

Goede schoenmakers  zijn een zegen voor elk theater. Ze lossen ter plekke vaak knellende problemen op. We vergeten soms hoe belangrijk schoenen zijn, zeker in het theater. In een opera, die soms zes uur duurt, is het belangrijk dat er comfortabel schoeisel wordt gedragen. Zeker met een schuine toneelvloer, een gladde vloer of een vloer gemaakt uit stalen roosters.

Van alle tijden
De schoenmakers maken aan de hand van de ontwerpen van de kostuumontwerper elk soort schoeisel. Van historisch naar hedendaags of futuristisch. Ook kunnen schoenen worden aangepast of veranderd, door middel van een andere hak, decoraties of oppervlakte.

Ververij

Ververij

Hier wordt altijd de eerste én de laatste hand aan de kostuums gelegd. Voordat de lappen stof in het Kostuumatelier worden bewerkt, krijgen ze in de Ververij namelijk eerst de goede kleur. En nadat de kostuums helemaal klaar zijn, wordt hier eveneens de finishing touch verzorgd: een kleurverloop, een grote vlek bloed of een ‘versleten’ uiterlijk.

Ververij

Het verven van stoffen en het oud maken van kostuums is een belangrijk onderdeel  geworden bij het tot stand komen van een kostuum. Dit gebeurt in de ververij waar twee verfsters werken. De ontwerper bepaalt welke kleuren hij/zij nodig acht om het ontwerp tot zijn recht te laten komen op het toneel. Er wordt overlegd met de eerste verfster hoe het concept te vertalen.

Alle kleuren van de regenboog
Niet alle stoffen zijn te koop in een hoeveelheid van kleuren, in de Ververij kan echter alles geverfd worden naar wens. De verfsters maken eerst een aantal stalen waaruit de ontwerper een keuze kan maken. Daarna wordt de benodigde hoeveelheid stof in grote baden - die tot het kookpunt verhit kunnen worden - met de hand geverfd. Qua kleur moet deze uiteindelijk precies met de staal overeenkomen. Zo worden hier bijvoorbeeld alle huidskleuren voor het ballet geverfd.

Andere bewerkingen
Daarnaast kunnen er ook stoffen bedrukt, beschilderd of op een ander manier bewerkt worden. Zo kan er onder meer met een 3D-verf een dessin worden aangebracht waarmee een geborduurde ‘look’ wordt gesuggereerd. Bijpassende schoenen bij een jurk? Voor het hele dameskoor? Dat wordt ook op de Ververij gedaan. Maar ook riemen, hoeden, sokken en ondergoed krijgen hier de juiste kleur.

Bloed!
Soms moet je kostuums zodanig bewerken dat ze er vuil uitzien, denk aan een leger in de loopgraven. Er kunnen zweetvlekken aangebracht worden en met een rasp en schuurpapier kan een kostuum een versleten look krijgen. Ook wordt er in opera nogal eens met messen gestoken ... al dat bloed! En gaat het dan om oud geronnen bloed of moet het er juist vers en glanzend uitzien? Dit alles wordt gedaan met textielverf, zodat de vlekken er niet uitgewassen kunnen worden.

Inkoop

Inkoop

De Inkoopafdeling: hier begint het kostuumproductieproces voor elke opera! Hier werken de inkopers in nauw overleg met de kostuumontwerp(st)er van een productie.

    Inkoop

    Afhankelijk van het concept en tijdsbeeld zoeken en kopen de inkopers lokaal en internationaal alles wat nodig is om de kostuums voor elke opera te realiseren. Dus niet alleen de stoffen, kledingstukken (nieuw en vintage), schoenen en lingerie, maar ook b.v. de (schoen)fournituren, textielverf, hoeden- en sieradenmaterialen.

    “Iedere productie is voor mij een nieuwe uitdaging om de wensen van de ontwerper te ‘vertalen’ en de gewenste stoffen, materialen en/of kostuumonderdelen te vinden”

    Leone Eltink - inkoper

    Kostuumbeheer

    Kostuumbeheer

    Wat doen kostuumbeheerders?

    • Zij verlenen dagelijkse ondersteuning aan de ateliers, coupeurs en kostuumassistenten. De kostuumopslag bevat, buiten vele complete producties, ook een grote voorraad kostuums die gebruikt kan worden tijdens de repetitieperiode of waar kostuumontwerpers inspiratie uit kunnen putten.

    En dat is nog lang niet alles ...

    Kostuumbeheer

    • Kostuumbeheerders zijn verantwoordelijk voor het verzorgen van en de controle op kostuumtransporten naar buitenlandse operahuizen en coproducenten. De tijd dat elk operahuis uitsluitend eigen opera’s en balletten produceerde, ligt achter ons. Samenwerking wordt gestimuleerd en met elkaar worden decors, rekwisieten en kostuums uitgewisseld. Nationale Opera & Ballet werkt hierbij samen met vele operahuizen uit de gehele wereld.
    • En kostuumbeheerders beheren het cultureel erfgoed van ons theater! Al decennialang presenteert Nationale Opera & Ballet producties van het allerhoogste niveau. Dit is ook terug te zien in de kostuums welke op het toneel gedragen worden. Ofschoon het theater geen museum is, wordt ook het erfgoed niet vergeten en zijn vele bijzondere kostuums in bewaring in de kostuumopslag.

    Kostuumafdeling Het Nationale Ballet

    De Kostuumafdeling ballet bestaat uit dertien vaste medewerkers. Dit team wordt bij grotere producties vaak aangevuld met een vaste groep freelancers. Hier verzorgt men alles wat een danser nodig heeft op toneel, van ondergoed tot sieraden. De kostuumsupervisors zorgen er onder meer voor dat alle materialen beschikbaar zijn op het juiste moment. Het atelier zorgt bij nieuwe creaties voor de vertaling van ontwerp naar kostuum en het kledersteam ten slotte zorgt ervoor dat alles iedere avond weer schoon en compleet op het toneel  staat.

    Kostuumafdeling Het Nationale Ballet

    Er zijn 5 kostuummakers die worden verdeeld over een dames- en een herenatelier. Ongeveer negen maanden per jaar worden zij ondersteund door drie extra kostuummakers, omdat er vaak voorzien moet worden in de behoefte van wel tachtig dansers, dus moeten er 150 tot 320 kostuums per maand verzorgd worden. Een aantal daarvan wordt door externe ateliers gemaakt. In het geval van een nieuw, avondvullend ballet zijn soms wel zeventig externe kostuummakers betrokken bij het creëren van de kostuums. Ook is de verfster van De Nationale Opera een dag per week aan het werk voor Het Nationale Ballet. 

    Ook figuranten moeten worden gekleed
    ledere voorstelling wordt minimaal begeleid door drie vaste kleders. Zij zorgen ervoor dat de dansers iedere voorstelling een schoon en compleet kostuum hebben. Er is een werkvoorbereider voor de kleders die het hele jaar bezig is om overdag alles te prepareren wat er naast het kostuum nodig is op toneel, zoals schoenen, sieraden en hoofddeksels. Voor grote, klassieke balletten huren we extra medewerkers in om de figuranten en kinderen te kleden in hun eigen kleedkamers.

    De organisatie
    De assistent van het afdelingshoofd organiseert alle kostuumpassen, voert administratieve taken uit en is verantwoordelijk voor de inkoop van de spitzen en balletschoenen voor het hele gezelschap. Daarnaast zijn er twee kostuumassistenten die de artistiek-logistieke taken zoals materialen inkopen, begeleiding en coördinatie van de in - en externe ateliers en ontwerpers op zich nemen.

    Het afdelingshoofd is verantwoordelijk voor de planning en organisatie van de ateliers. Hij krijgt voor iedere productie een budget van Het Nationale Ballet en bepaalt vervolgens wat wel en niet wordt uitbesteed. Ook zorgt hij ervoor dat alle ontwerpers, begeleiders en ateliers dezelfde standaard aanhouden, zodat de productie één geheel wordt tegen de tijd dat deze het podium opgaat.

    In Amsterdam Zuidoost is een grote kostuumopslag met meer dan 10.000 kostuums, daar werkt de kostuumbeheerder om alle in- en uitgaande kostuums te beheren.

    Naaiwerk aan een prachtige rok
    Kostuumafdeling damesatelier ballet | Foto's Liza Kollau
    Tiara's met 'goud en parels'
    Spitzen in de opslag
    Geconcentreerd aan het werk
    Prachtige rok met onderrok

    “Van verborgen elastiekjes en knoopjes, tot het soort stiksel ... Wij maken de vertaling van ontwerp naar een praktisch én dansbaar kostuum”

    Saskia Bredero - eerste coupeur

    Een kijkje op de Kostuumafdeling ballet

    Kostuumafdeling ballet